Hướng tới xây dựng đối tác chiến lược Việt Nam - Hoa Kỳ

Giai đoạn từ những năm cuối thế kỷ XX đến thập niên đầu thế kỷ XXI đánh dấu sự mở rộng và gia tăng quan hệ hợp tác Việt Nam - Hoa Kỳ trên các phương diện ngoại giao, kinh tế, chính trị, an ninh, trao đổi văn hóa và hợp tác trong các lĩnh vực khác. Từ mối quan hệ ban đầu chỉ tập trung vào việc tìm kiếm quân nhân Hoa Kỳ mất tích trong chiến tranh Việt Nam, các dấu hiệu hợp tác gần đây khiến một số nhà quan sát đã sử dụng cụm từ "mối quan hệ chiến lược" để hình dung về tương lai hợp tác giữa hai nước từng đối địch. Việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2007 là một bước thứ hai trong quá trình cải cách của Việt Nam, đánh dấu phương hướng đa phương hóa, đa dạng hóa trong các lựa chọn về chính sách đối ngoại. Quá trình xích lại gần với cộng đồng thế giới trong bối cảnh ưu tiên về phát triển và hiện đại hóa đất nước được đặt lên hàng đầu.

Toàn cầu hóa trong mối quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, vì thế, kiến tạo một hình dung về thế giới ngày càng liên kết mà trong đó chia sẻ lợi ích sẽ là yếu tố chủ đạo. Về phía Hoa Kỳ, sự trỗi dậy của Trung Quốc như một cường quốc kinh tế - quân sự làm thay đổi tương đối cán cân quyền lực của các nước trong vùng Thái Bình Dương, xáo trộn cấu trúc "đồng minh" của Hoa Kỳ tại khu vực này đồng thời ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược của các nước vẫn chưa định hình vị trí của mình trong bàn cờ khu vực như Việt Nam khiến cho Hoa Kỳ phải tranh thủ nhiều hơn nữa sự ủng hộ của các quốc gia này.

Trên đây mới chỉ là hai trong rất nhiều những yếu tố quan trọng cho thấy cần phải làm ấm lên mối quan hệ hợp tác giữa hai nước. Mối quan hệ này chuyển sang một bước ngoặt mới khi hai nước chính thức xác lập quan hệ đối tác toàn diện năm 2013. Quan hệ Đối tác Toàn diện mới sẽ tạo ra các cơ chế hợp tác trên nhiều lĩnh vực, trong đó có quan hệ chính trị và ngoại giao, quan hệ thương mại và kinh tế, khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, môi trường và y tế, giải quyết hậu quả chiến tranh, quốc phòng và an ninh, bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, văn hóa, thể thao và du lịch.

Sự kiện đặc biệt này cộng hưởng với những thành tựu về hợp tác giữa hai nước trong giai đoạn trước đã nâng quan hệ song phương giữa hai nước lên một tầm cao mới và do đó, thu hút sự chú ý đặc biệt của giới nghiên cứu trong và ngoài nước. Điều cần thấy là mặc dù quan hệ hợp tác giữa hai bên có những bước phát triển tích cực nhưng nếu so với nhu cầu và tiềm năng vốn có của mỗi nước thì vẫn chưa thực sự đáng kể, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại và đầu tư. Bối cảnh nào thúc đẩy mối quan hệ giữa hai nước tiến lên đến giai đoạn này, và những viên gạch nào cần tiếp tục được đặt nền để nó tiếp tục được phát triển ổn định? Vượt trên các tên gọi của giới nghiên cứu hay các nhà ngoại giao, một góc nhìn trực diện vào bản chất thật sự của quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ đang cần đưa lên bàn cân đánh giá làm tiền đề cho quá trình hoạch định chính sách. Một vấn đề cũng vô cùng quan trọng là sau quan hệ đối tác toàn diện, liệu có kịch bản nào cao hơn cho quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ.

Chuyên gia Ernest Bower, cố vấn cấp cao, đồng thời là chuyên gia nghiên cứu về Đông Nam Á của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược quốc tế (CSIS), nhận định rằng, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong tương lai có thể đạt được thành tựu trên nhiều mặt từ kinh tế tới an ninh, là bước đi đưa hai nước trở thành đối tác chiến lược trong tương lại.