Kỹ thuật chế biến và bào chế thuốc cổ truyền

Chế biến, bào chế thuốc cổ truyền có lịch sử lâu dài và phong phú. Nó là một trong những yếu tố góp phần quan trọng đến hiệu quả trị bệnh của Y học cổ truyền. Cho đến hiện nay, có thể nói rằng hầu hết các vị thuốc cổ truyền, nhất là thuốc dùng trong đều phải qua khâu chế biến, bao chế.

Riêng về mặt chế biến, ngoài ý nghĩa loại trừ ảnh hưởng của các chất có thể gây ra những tác dụng không mong muốn như ngứa họng, buồn nôn (bán hạ, kim anh, tỳ bà diệp...), mùi khó chịu (đại hoàng, thảo quyết minh...). gây độc (phụ tử, mã tiền...), chế biến còn nâng cao hiệu quả trong điều trị như bạch truật, hoàng kỷ, cam thảo trích mật ong... làm tăng tác dụng kiện tỳ; trắc bách diệp, ngải diệp sao chảy tăng tác dụng chỉ huyết mạch môn, đan sắn tẩm thần sa làm tăng tác dụng an thần... Ngoài những ý nghĩa trên, chế biến còn góp phần nâng cao tỉnh "thuốc sạch" trong sử dụng. Vì thông qua chế biến, do ảnh hưởng của nước sạch (ngâm, rửa), của nhiệt độ (phủ, sấy, sao, trích) sẽ loại đi những thành phẩn hoa học (đôi khi là những thành phần có độc tính) được đưa vào khi trồng trọt, bảo quản thuốc men.

Sau chế biến, việc bào chế thuốc cổ truyền cũng là một khẩu hết sức quan trọng. Nếu chế biến tốt, bào chế lại không tốt cũng ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của điều trị. Ví dụ những vị thuốc, phương thuốc lấy khí là chủ yếu, trong thành phần có các hợp chất bay hơi như tinh dầu, coumarin... dưới tác dụng của nhiệt độ khi sắc, nấu thuốc, sẽ làm giảm đi rất nhiều về hàm lượng hoạt chất. Do vậy, khi tiến hành bào chế cần dựa vào thành phần cụ thể của vị thuốc, phương thuốc mà đưa ra phương pháp bào chế thích hợp. Giáo trình kỹ thuật chế biến và bào chế thuốc cổ truyền với thời lượng 1 đơn vị học trình nhằm hoàn thiện những kiến thức về được học cổ truyền cho sinh viên Đại học Dược trong những năm học cuối. Sau khi học tập tài liệu này, sinh viên được trang bị những kiến thức cơ bản về các phương pháp chế biến và bào chế thuốc cổ truyền đồng thời với một số dạng bào chế thuốc cổ truyền thường gặp

Giáo trình bao gồm 3 chương:

Chương 1. Phương pháp chế biến thuốc cổ truyền

Chương 2. Các dạng thuốc có thể chất rắn

Thuốc thang

Chẻ thuốc (thuốc hãm)

Thuốc tán (thuốc bột)

Thuốc hoàn (thuốc viên tròn)

Cốm thuốc

Đơn–Đinh

Chương 3. Các dạng thuốc có thể chất lỏng và mềm

Rượu thuốc

Cao thuốc

Thuốc dầu

Thuốc cao dẫn

Giáo trình được biên soạn với nhiều tư liệu quý, thông qua việc nghiên cứu, giảng dạy của các cán bộ hai bộ môn Dược học cổ truyền và Bào chế. Đồng thời tổng kết các kinh nghiệm quý báu của các tác giả trong và ngoài nước về mặt chế biển và bảo chế thuốc cổ truyền.

Chúng tôi hy vọng giáo trình này sẽ đáp ứng được yêu cầu học tập, đặc biệt là việc tự học của sinh viên cũng như các độc giả quan tâm đến lĩnh vực Dược học cổ truyền.

Trong quá trình biên soạn không thể tránh khỏi những sai sót về mặt nội dung và trình bày, mong được sự đóng góp chân thành của các độc giả để giáo trình ngày càng được hoàn thiện tốt hơn.

PGS.TS. Phạm Xuân Sinh