Lịch sử Việt Nam - Tập 6 (từ năm 1858 đến 1890)

Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1896 là một giai đoạn rất đặc biệt, giai đoạn thực dân Pháp tiến hành quá trình xâm lược Việt Nam.

Từ trước đến nay đã có rất nhiều công trình cả ở trong và ngoài nước dưới nhiều góc độ khác nhau đã giới thiệu một cách khá cặn kẽ và đa diện về giai đoạn này. Những công trình đó dựa trên nhiều nguồn tư liệu, tài liệu khác nhau, với những chủ đích không giống nhau nên các quan điểm được đưa ra không đồng nhất trong nhiều vấn đề và có khi trái ngược nhau. Chính vì vậy, khi nhận thực hiện đề tài này trong hệ thống chương trình Lịch sử Việt Nam (gồm 15 tập), chúng tôi có rất nhiều khó khăn và cũng rất băn khoăn trước những kết quả đã có, bởi vì:

Thứ nhất, các nguồn tài liệu để tiếp cận vấn đề này hầu như đã được khai thác gần như cạn kiệt. Thêm vào đó, các nguồn tư liệu lại rất đa dạng, nếu đi sâu vào so sánh sẽ thấy sự khác biệt nhau cả về địa điểm, thời gian, sự kiện, địa danh, số liệu thống kê... Việc xác minh một cách khoa học sự “vênh nhau” trong các nguồn tài liệu là một quá trình lâu dài.

Thứ hai, các vấn đề đưa ra dưới góc độ lý thuyết đều đã được giải quyết tương đối trọn vẹn, trong đó vấn đề đánh giá âm mưu của thực dân Pháp trong công cuộc xâm lược nước ta, vấn đề đánh giá thái độ của triều Nguyễn trước nạn ngoại xâm, vấn đề kháng chiến của quan quân triều đình Huế với sự so sánh lực lượng, vũ khí, khí tài, quân sự giữa hai bên khá chênh lệch, vấn đề khởi nghĩa chống thực dân xâm lược của toàn thể nhân dân Việt Nam... đều đã được giải quyết trong rất nhiều công trình khác nhau. Ví dụ, vấn đề triều Nguyễn là một vấn đề tương đối tổng quan cũng đã được đề cập nhiều lần trong nhiều hội thảo, hội nghị và các tác phẩm lớn, nhỏ. Hay là một vấn đề nhỏ như một nhân vật lịch sử, ví dụ nhân vật Phan Thanh Giản cũng đã không ít lần được đưa ra bàn thảo và có nhiều ý kiến khác nhau nhưng vẫn chưa có sự thống nhất.

Chính vì vậy, khi bắt tay thực hiện đề tài này theo đúng yêu cầu của một chương trình thông sử, cần phải liên kết tổng thể các giai đoạn lại với nhau, đã đặt ra cho chúng tôi những thách thức mới. Vì vậy, chúng tôi chủ trương thực hiện đề tài này theo một dòng mạch là làm mới vấn đề trên góc độ nhìn nhận lại tổng thể nội dung lịch sử đã qua dưới lăng kính của hiện tại cộng với việc bổ sung thêm các nguồn tư liệu mới có được.