Khuyến tài

Sau khi hoàn thành cuốn sách “Khuyến học”, tôi tặng GS.VS. Nguyễn Văn Hiệu bản thảo, bởi chưa rõ lúc nào Nhà xuất bản Dân Trí mới cho ra mắt công trình nhỏ bé này. Anh đọc xong và nói với tôi rằng, nên viết cuốn thứ hai về khuyến tài. Thực ra, lâu nay, tôi đã dự kiến sẽ cho ra tiếp hai cuốn sách trong năm 2011 và 2012: cuốn “Khuyến tài” và cuốn "Xã hội học tập".

Ý kiến của GS.VS. Nguyễn Văn Hiệu là một lời động viên để tôi khởi thảo cuốn sách này đúng vào dịp đầu xuân 2011. Tôi cho rằng, toàn bộ đường lối và chính sách của Đảng và Nhà nước ta về khuyến học là hướng vào mục tiêu khuyến khích phát triển mọi năng lực sáng tạo của người dân, tạo nên một mảnh đất màu mỡ cho sự sinh sôi nảy nở những tài năng con người. Do vậy, đã nói đến khuyến học thì logic của vấn đề là phải nói ngay đến khuyến tài. Tất nhiên, khuyến tài là một vùng đất phát triển cần đến những chủ trương, chính sách khác, không hoàn toàn như các chủ trương, chính sách cho vùng đất khuyến học.

Trên cơ sở phát triển những năng lực khác nhau của con người, chúng ta khuyến khích, tạo điều kiện để con người bộc lộ và thực hiện được tài năng. Và việc làm ấy cũng không hề không có tham vọng rằng, trong hàng triệu, chục triệu hoặc trăm triệu người sẽ xuất hiện một tài năng xuất chúng mà ta gọi là thiên tài. Phát triển tài năng là việc chúng ta nỗ lực phải làm, còn việc xuất hiện thiên tài thì chỉ là mong muốn, là ý nguyện, bởi cho đến giờ phút này, qua hàng vạn năm phát triển, khoa học của nhân loại chưa vén được tấm màn bí mật của sự hình thành và hiện diện những tài năng xuất chúng. Chỉ biết rằng, kinh nghiệm sống cho thấy, khi trong xã hội có một bài toán khó, khó đến mức tưởng con người sẽ bế tắc thì đột nhiên xuất hiện thiên tài. Sự tiến hóa của loài người hoàn toàn xác nhận điểm này. Còn tại sao ư? Bản thân tôi biết rõ những tri thức hạn hẹp của mình không thể giải đáp được.

Về vấn đề này, tôi xin trích một đoạn viết của ông VI.Vernatsky, một nhà di truyền học lỗi lạc, người đã có những công trình mở đầu cho khoa học về tính di truyền và tỉnh biến dị và xem xét vấn đề nhân tài trong lĩnh vực sinh học và di truyền học. Ông viết:

“Quan tâm đến bí ẩn của sự xuất hiện những hình thức cao cấp của tính tích cực sáng tạo của con người - tài năng và thiên tài, đó hoàn toàn không phải là chuyện tào lao, vô tích sự. Tư tưởng, năng lực sáng tạo của con người là sức mạnh có tầm cỡ hành tinh, sức mạnh địa chất, làm biến đổi bộ mặt của Trái Đất. Trong quá trình vận động của tư tưởng con người, qua thời gian, có hiện tượng đáng ngạc nhiên được gọi là “xung động của tài năng”. Bất kỳ thời nào và bất kỳ ở đâu trong lịch sử tất cả các khoa học, chúng ta đều thấy, trong vòng một, hai, ba thế hệ, cùng một lúc xuất hiện những con người tài năng, đã nâng một lĩnh vực đời sống tỉnh thần nào đó của nhân loại lên một tầm cao vượt bậc, và sau đó, bằng đi một thời gian dài, không thấy có người nào xứng đáng thay thế họ xuất hiện. Hiện nay, chúng ta vẫn chưa biết vì nguyên nhân gì và theo cách như thế nào đã diễn ra sự nảy sinh những con người tài năng, những vũ khí của tư tưởng khoa học, sự tập trung trong những thế hệ gần nhau và sự vắng mặt trong những thế hệ khác. Chúng ta buộc phải thừa nhận họ là thuộc tính của loài người. Đó là quá trình tự nhiên, được nhà tự nhiên học nghiên cứu, mà sự nghiên cứu này là tác động của tư tưởng khoa học đến tự nhiên sống và chết xung quanh, là sự biến đổi năng lượng của tự nhiên bởi tư tưởng khoa học”.

...