Cơ sở khoa học phát triển du lịch sinh thái trên công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn

Du lịch là ngành kinh tế quan trọng, được vì như ngành “công nghiệp không khói” mang lại lợi ích cho nhiều quốc gia. Cùng với xu hướng tăng cường phát triển du lịch trên thế giới, trong những năm gần đây, Việt Nam đã quan tâm phát triển du lịch dựa trên các tiềm năng du lịch sẵn có nhằm góp phần nâng cao đời sống và tăng thu nhập quốc dân.

Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đã xác định du lịch sinh thái là một trong những loại hình du lịch được ưu tiên phát triển, vi đây là loại hình du lịch thân thiện với môi trường, đóng góp tích cực cho bảo tồn và phát triển bền vững nói chung, phát triển cộng đồng địa phương nói riêng, đặc biệt ở các vùng có tiềm năng phát triển du lịch nhưng còn khó khăn trong phát triển kinh tế - xã hội.

Hà Giang là một tỉnh miền núi phía bắc của Tổ quốc - một trong những khu vực có địa hình phức tạp, có vị trí chiến lược quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng. Hà Giang là một vùng đất có tiềm năng rất lớn về du lịch, đặc biệt đối với phát triển các loại hình du lịch sinh thái, như: du lịch tham quan nghỉ dưỡng, du lịch mạo hiểm, du lịch cộng đồng...

Cao nguyên đá Đồng Vân nằm ở phía bắc tỉnh Hà Giang, ở độ cao trung bình trên 1.000m so với mực nước biển, có diện tích gần 2.356km² thuộc địa bàn 4 huyện: Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn và Mèo Vạc. Đây là một trong những vùng đá vôi đặc biệt nhất cả nước, chứa đựng những dấu ấn tiêu biểu về lịch sử phát triển của vỏ trái đất. Cao nguyên Đồng Văn có tới 80% diện lộ đá vôi, được tạo thành từ những điều kiện môi trường khác nhau và trải qua các giai đoạn phát triển địa chất - địa mạo kéo dài hàng trăm triệu năm. Các giá trị nổi bật của cao nguyên đá Đồng Văn là: 

Giá trị địa chất

Theo khảo sát của các nhà địa chất thi cao nguyên đá Đồng Văn đã trải qua tất cả các giai đoạn phát triển lịch sử của vỏ trái đất, từ Nguyên đại Cổ sinh, Nguyên đại Trung sinh đến Nguyên đại Tân sinh với 13 phân vị địa tầng địa chất, bao gồm các hệ tầng: Chang Pung, Lut Xia, Si Ka, Bắc Bun, Ma Lé, Si Phai, Tốc Tát, Lũng Nậm, Bắc Sơn, Đông Đăng, Hồng Ngài, Sông Hiến và Đệ Tứ, trong đó hệ tầng Chang Pung là hệ tầng cổ nhất có niên đại trên 540 triệu năm.

Đến nay, các nhà khoa học đã xác định được ở cao nguyên đá Đồng Văn 139 biểu hiện di sản địa chất thuộc đủ loại, trong đó có 15 di sản địa chất cấp quốc tế, 68 cấp quốc gia và 56 cấp địa phương. Trong các đá trầm tích có tuổi khác nhau ở cao nguyên Đồng Văn, các nhà cổ sinh vật học cũng đã phát hiện rất nhiều hóa thạch thuộc 19 nhóm cổ sinh vật hóa thạch khác nhau. Các cổ sinh vật hóa thạch này là những minh chứng giúp các nhà khoa học hoàn chỉnh bức tranh lịch sử phát triển địa chất vùng cao nguyên đá Đồng Văn nói riêng và địa chất khu vực đông bắc Việt Nam nói chung.

Giá trị địa mạo

Các hoạt động địa chất, các chuyển động kiến tạo với xu hướng và cường độ khác nhau đã chia cắt cao nguyên đá Đồng Văn thành các khối tảng. Các chuyển động kiến tạo này đã gây nên sự phân dị, chênh lệch địa hình cao nguyên Đồng Văn lên đến hàng ngàn mét, hình thành nên các khối núi cao và nhiều hẻm vực sâu. Trong số những hẻm vực ở đây, hẻm vực Tu Sản trên sông Nho Quế có cảnh quan đẹp và hùng vĩ nhất. Ở vị trí đèo Mã Pì Lèng bên hẻm vực Tu Sàn còn có thể quan sát thấy những nếp uốn của đá vôi tuổi Devon được hình thành do các chuyển động uốn nếp.

Do cao nguyên Đồng Văn có sự độc đáo về cấu trúc địa chất và thành phần thạch học cùng với sự thay đổi của khí hậu, nên quá trình tiến hóa karst đã tạo ra ở đây các cảnh quan địa hình đa dạng và phong phủ như các vườn đá, rừng đá, cột đá. Những dãy núi có dạng kim tự tháp đình nhọn, sườn dốc nối tiếp nhau cao ngất trời là dạng địa hình hết sức phổ biến, tạo cho cao nguyên đá Đồng Văn một sự uy nghi hùng vĩ. Hệ thống hang động trên cao nguyên đá Đồng Văn cũng là sản phẩm của quá trình tiến hóa karst và là những điểm tham quan du lịch rất kỳ thú: hang Rồng ở Sàng Tùng (Đồng Văn), hang Khổ Mỹ ở Tùng Vài (Quản Bạ), động Én ở Vần Chải (Đồng Văn)...

Giá trị sinh thái

Cao nguyên đá Đồng Văn được các nhà khoa học đánh giá là vùng có cảnh quan sinh thái núi đã độc đáo và đa dạng. Quần xã rừng nguyên sinh ở đây khá đa dạng, có nhiều gỗ, lâm sản và các loài thuốc quý, như: nghiền, thông đỏ, dẻ tùng sọc nâu, đỉnh tùng, thông tre lá ngắn, hoàng đàn rủ... Đặc biệt, trên những hoang mạc đã ở cao nguyên Đồng Văn có tới trên 40 loài lan. Cao nguyên Đồng Văn còn là môi trường sống của các loài động vật hoang dã với nhiều loài chim, thủ, bỏ sát, như: sơn dương, voọc mũi hếch, hoẵng, lợn rừng, cầy hương, sóc, gà rừng, chim, khướu, hoạ mi..., tạo nên nét đẹp tự nhiên, sinh động của vùng cao nguyên đá.

Giá trị văn hóa

Cao nguyên đá Đồng Văn là nơi sinh sống của 17 dân tộc thiểu số. Mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hóa độc đáo, thể hiện ở những lễ hội tuyền thống như: lễ hội Lồng Tồng (lễ xuống đồng) của dân tộc Tày, Nùng, lễ hội Cấp Sắc (lễ trưởng thành) của dân tộc Dao; lễ hội Gầu Tào, lễ hội múa khèn của dân tộc Mông, lễ hội nhảy lửa của dân tộc Pà Thẻn...

Phiên chợ vùng cao chính là nơi chứa đựng không gian văn hóa đậm nét của đồng bào các dân tộc. Chợ phiên thường họp mỗi tuần một lần vào sáng sớm ngày cuối tuần, như các phiên chợ ở Phó Bảng, Đồng Văn, Lũng Cú, Sà Phìn... Các phiên chợ thường ồn ào, náo nhiệt, chìm trong sắc màu thổ cẩm rực rỡ từ trang phục của những chàng trai, cô gái người Nùng, Dao, Mông, Lô Lô... Ngoài việc trao đổi, buôn bán hàng hóa, người dân vùng cao đến chợ còn để trò chuyện tâm tình hay hẹn hò gặp gỡ. Chính vì vậy, chợ phiên ở cao nguyên Đồng Văn đã trở thành nơi giao lưu văn hóa của đồng bào các dân tộc.

Giá trị khảo cổ

Kết quả khai quật khảo cổ trên cao nguyên Đồng Văn đã chứng mình đây là một trong những địa điểm lưu giữ dấu vết văn hoá thời tiền sử. Các nhà khảo cổ đã phát hiện trên cao nguyên 2 di chỉ thuộc thời đại đồ đá cũ là Cán Tỷ (Quản Bạ) và Phó Bảng (Đồng Văn) cùng 2 di chỉ thời đại đồ đá mới ở Bạch Địch và thị trấn Yên Minh. Ngoài ra, cặp trống đồng cổ mà đồng bào dân tộc Lô Lô ở Đồng Văn đang cất giữ là di vật tiêu biểu của nền văn hóa Đông Sơn cách đây hơn 2000 năm.

Do có những giá trị về địa chất, địa mạo và các giá trị văn hóa đặc sắc, nổi bật, ngày 3/10/2010 tại Lesvos (Hy Lạp), Hội đồng tư vấn mạng lưới Công viên Địa chất toàn cầu (GGN) đã chính thức công nhận cao nguyên đá Đồng Văn là Công viên Địa chất toàn cầu. Như vậy, cao nguyên Đồng Văn đã trở thành công viên địa chất đầu tiên của Việt Nam và thứ hai ở Đông Nam Á (sau Công viên Langkawi của Malaysia), được tổ chức GGN công nhận là thành viên của mạng lưới Công viên Địa chất toàn cầu.