Lã Thị Xuân Thu

Bạn đọc đang có trong tay bản dịch Lã thị Xuân thu một pho sách cổ đặc sắc của thời Tiên Tần Trung Quốc.

Theo Sử kí, Lã Bất Vi truyện thì Lã thị Xuân thu ra đời là do Lã Bất Vi khi làm thừa tướng nước Tần “nghĩ rằng mạnh như nước Tần mà kém cạnh người thì hồ then”, “Ngụy có Tín Lăng Quân, Sở có Xuân Thân Quân, Triệu có Bình Nguyên Quân, Tề có Mạnh Thường Quân, đều chiêu hiền đãi sĩ, thết nuôi tân khách, bèn “cũng chiêu với kẻ sĩ, đãi ngộ rất hậu, thực khách có đến ba ngàn người”. Mà “thời bấy giờ chư hầu có nhiều biện sĩ, như bọn Tuân Khanh, viết sách công bố trong thiên hạ”. Lã Bất Vi bèn sai các thực khách của mình viết ra những điều nghe biết, tập hợp lại làm thành “Bát lãm" và "Lục luận”, “Thập nhị kỉ” cộng hơn hai mươi vạn chữ, coi là có đủ "thiên địa vạn vật cổ kim chi sự", đặt tên là Lã thị Xuân thu, và “đặt ở cổng chợ Hàm Dương, treo ngàn lạng vàng trên đó, mời du sĩ tân khách chư hầu ai thêm bớt được một chữ thì thường ngàn lạng vàng mi

Thực khách của họ Lã có đến ba ngàn người, dĩ nhiên không chung một trường phải học thuật, biên soạn một bộ sách khổng lồ như vậy, ta có thể hình dung công việc cực kì khó khăn phức tạp, và nội dung đa dạng, không nhất quán là điều dễ hiểu. Ngay Hán thư Nghệ văn chí đã coi đó là tác phẩm tiêu biểu của “tạp gia”, đánh giá rằng về học thuật, sách ấy “kiêm Nho Mặc, hợp Danh Pháp (gồm cả Nho gia lần Mặc gia, ghép cả Danh gia với Pháp gia).

Ở thời hiện đại, Hầu Ngoại Lư cho đó là khởi nguồn của Tạp gia, là sự nhào trộn “kiêm thính tạp học” không có tinh thần sáng tạo. Nhiều học giả chỉ thừa nhận giả trị sử liệu của nó mà thôi.

Nhưng nhà sử học Phùng Hữu Lan cho rằng: “sách này không đặt tên Lã Tử, mà đặt tên là Lã thị Xuân thu, hẳn là Văn Tín Hầu vốn đã coi sách của mình là sử, Sử kí nói rằng Lã Bất Vị coi sách của mình chưa đủ muốn vật trong trời đất cùng mọi việc xưa nay, đặt tên là Lã thị Xuân thu cũng đã coi đó là sử. Tựa Niên biểu mười hai chư hầu trong Sử kí đạt ngang hàng Lã thị Xuân thu với Tả thị Xuân thu và Ngu thị Xuân thu, chứng tỏ Sử Công cũng coi sách đó là sử rồi. “Bởi thế sách ấy ghi chép các thuyết của tiên triết để lại, cựu văn cổ sử dẫu chỉ một câu một chữ cũng là đáng quý, cho nên sách này tuy không phải sách quan trọng trong “Tử bộ”, nhưng quả là kho báu của sử gia vậy”. Nhâm Kế Dũ cũng cho rằng “Xuân thu đã được phát triển thành tên gọi chung của cổ sử, tác giả của Lã thị Xuân thu muốn bao quát sự biến cổ kim, tự coi là sử điển, nên tự mình đặt tên là Xuân thư". Ông còn cho rằng Lê thị Xuân thu là “sự mở đầu của lịch sử triết học Tần Hán”, “đã khởi phát tự trào Đạo gia khoảng giao thời Tần Hán, đã thúc đẩy sự phát triển của triết học duy vật Hàn sơ”. Nghiên cứu kĩ Lã thị Xuân thu, chúng tôi cho rằng các học giả thời nay như hai ông Phùng Nhắm mới thực sự đã vứt bỏ được thiên kiến. Sách họ Lã có nội hàm tư tưởng rộng lớn, quyết không phải là sự nhào nặn vào xáo đơn thuần hay sự liệt kê sử liệu, mà là thu thập sở trường của các nhà tổng hợp lại hình thành nên một hệ thống đặc biệt mà chỉ thời đại đặc thù sắp thực hiện cuộc đại nhất thống phong kiến mới có được, quả là một bộ trước tác cực kì quan trọng để nghiên cứu lịch sử và triết học Tiên Tần. Xét về văn học, văn chương có thể nói là lưu loát và cô đọng gọi giữa luận chứng mạch lạc rõ ràng, cũng đáng gọi là điển phạm, địa vị lịch sử của nó đáng được coi trọng...