Chế độ thuế của thực dân Pháp ở Bắc Kỳ từ 1897 đến 1945

Gần đây, ở nước ta có một hiện tượng rất đáng mừng trong công tác nghiên cứu lịch sử. Đó là không chỉ quan tâm đến mặt đấu tranh xã hội và giai cấp mà đã chú ý đến mặt kinh tế là nền tảng sâu xa, là cơ sở hạ tầng cho các mặt biểu hiện trên. Đã có một số công trình nghiên cứu công phu về kinh tế Việt Nam thời kỳ Cổ - Trung đại, và đặc biệt là về Cận - Hiện đại. Cũng đã có một số luận án tiến sĩ về các vấn đề kinh tế của lịch sử dân tộc được bảo vệ thành công ở các Hội đồng chấm luận án Nhà nước ở trong Nam cũng như ngoài Bắc. Tác giả Hồ Tuấn Dung với công trình: "Chế độ thuế của thực dân Pháp ở Bắc Kỳ từ 1897 đến 1945" đã đi đúng xu thế đó và đã tỏ rõ có tinh thần dũng cảm, dám mạnh dạn đi vào một vấn đề biết trước là khó khăn và phức tạp.

Thực vậy, "Thuế là cơ sở kinh tế của bộ máy Chính phủ" (Mác). Thuế là nguồn thu tài chính bảo đảm cho nhu cầu chi tiêu của mọi nhà nước, là công cụ có tác động sâu sắc nhất đến kinh tế, xã hội của quốc gia. Lịch sử các quốc gia trên thế giới đều khẳng định vai trò của thuế.

Đi vào thời kỳ cận đại, sau khi hoàn thành chiến tranh xâm lược và bình định, rồi thiết lập ách thống trị lên đất nước ta, thực dân Pháp đã sớm áp đặt một chính sách thuế mang tính tổ chức khoa học của chế độ tư bản vào Việt Nam nói chung, vào xứ Bắc Kỳ nói riêng, nhằm mục đích bóc lột triệt để nhân dân ta. Tình hình đó đã tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống kinh tế và xã hội nước ta.

Trên cơ sở khai thác nhiều nguồn tư liệu, đặc biệt là nguồn tư liệu lưu trữ, bao gồm các văn bản gốc về các sắc lệnh, nghị định, thông tư, chỉ thị của nhà nước thực dân trước kia, có sự đối chiếu so sánh, đánh giá nhận định dưới ánh sáng của các tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin và các tác phẩm, luận văn của các vị lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta, tác giả Hồ Tuấn Dung đã trình bày một cách có hệệ thống toàn bộ chính sách thuế mà Nhà nước thực dân đã ban hành vàà thực thi trên địa bàn Bắc Kỳ từ năm 1897 bắt đầu chương trình khai thác thuộc địa lần thứ nhất đến năm 1945, Cách mạng tháng Tám thànhh công. Đáng chú ý là không dừng lại ở chỗ chỉ giới thiệu cụ thể chínhh sách thuế của thực dân Pháp thông qua các con số, biểu bảng thốngg kê, mà còn cố gắng làm sáng tỏ một số vấn đề cụ thể gắn liền vớii chính sách đó ở Bắc Kỳ trước đây còn rất ít được đề cập tới, như cơ sở ban hành chính sách thuế; chủ trương, biện pháp, phương thức đánh thuế; cách tổ chức và quản lý việc thu thuế; cơ chế vận hành của chính sách thuế và cuối cùng là tác động của chính sách thuế đến nền kinh tế và đời sống thuộc địa thúc đẩy nhân dân ta không ngừng đấu tranh với mọi hình thức, từ thấp đến cao, cho tới ngày cách mạng thành công..

Một điểm nữa cũng rất đáng được nhấn mạnh là với cách suy nghĩi khoa học, tác giả đã không đánh giá chính sách thuế của thực dân Pháp) một cách "cảm tính", phiến diện, một chiều, chỉ thấy có mặt xấu, mặt hạn chế để "lên án", mà còn nêu ra được phần "tiến bộ" của nó so với chế độ thuế thời phong kiến về các mặt tổ chức, quy chế và quản lý.

Từ đó, tác giả đã mạnh dạn rút ra một số kết luận có cơ sở khoa học và đề xuất một số ý kiến đóng góp vào việc cải tiến chế độ thuế khoá hiện hành của Nhà nước ta, nhằm mục đích bảo đảm sự công bằng trong thu thuế và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế.

Với nội dung phong phú và khoa học giới thiệu trên, lại được trình bày trong một cấu trúc chặt chẽ với một văn phong sáng tỏ, "Chế độ thuế của thực dân Pháp ở Bắc Kỳ từ 1897 đến 1945" là một công trình có giá trị, được biên soạn công phu. Vì vậy chúng tôi xin trân trọng giới thiệu với hy vọng sách sẽ được bạn đọc nhiệt tình đón nhận.

Hà Nội, tháng 7 năm 2003

ĐINH XUÂN LÂM

(Giáo sư Sử học)