Lí luận dạy học là lí thuyết khoa học về việc dạy và học, là một lĩnh vực trung tâm của khoa học giáo dục. Trong chương trình đào tạo giáo viên, lí luận dạy học có một vị trí quan trọng trong hệ thống các môn học khoa học giáo dục, góp phần hình thành năng lực nghề nghiệp của người giáo viên, bao gồm các năng lực giáo dục và dạy học, năng lực chẩn đoán, đánh giá và năng lực phát triển nghề nghiệp.
Trong chương trình đào tạo giáo viên bậc Cử nhân, sinh viên được đào tạo về lí luận dạy học đại cương, lí luận dạy học chuyên ngành cũng như thực tiễn dạy học thông qua các chương trình thực tập sư phạm. Trong chương trình tạo giáo viên trình độ Thạc sĩ, học viên tiếp tục được đào tạo sâu hơn về lí luận dạy học.
Học phần Lí luận dạy học hiện đại nhằm giúp học viên:
> Mở rộng kiến thức lí luận dạy học, làm quen với một số lí thuyết, quan điểm, phương pháp dạy học theo cách tiếp cận hiện đại.
> Có khả năng vận dụng các kiến thức lí luận dạy học hiện đại trong việc lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá các quá trình dạy học.
> Có khả năng tiếp tục nghiên cứu lí luận và thực tiễn dạy học cũng như tham gia đổi mới hoạt động dạy học và phát triển nhà trường.
Nội dung của cuốn sách đề cập đến các chủ đề cơ bản của lí luận dạy học đại cương. Nội dung cụ thể của từng chương là sự mở rộng và đi sâu so với chương trình đào tạo ở bậc Cử nhân, những cách tiếp cận mới từ kinh nghiệm quốc tế. Trong sách có thể có những quan điểm, khái niệm khác với cách hiểu hiện nay của học viên, thông qua đó giúp người học thấy được sự đa dạng trong lí luận dạy học. Trong quá trình học tập trên lớp, với quỹ thời gian có hạn, giảng viên và học viên có thể thoả thuận đi sâu vào một số chủ đề. Các chủ đề còn lại dành cho hoạt động tự nghiên cứu của học viên.
Khái niệm "lí luận dạy học hiện đại" ở đây được dùng theo nghĩa "lí luận dạy học ngày nay". Sau đây là một số quan điểm định hướng của môn học này:
Lí luận dạy học hiện đại định hướng mục tiêu giáo dục: Điều đó có nghĩa là lí luận dạy học hiện đại cần xuất phát từ cách hiểu khái niệm giáo dục. Câu hỏi khoa học ở đây là: Chúng ta hiểu mục tiêu giáo dục là gì trong xã hội tri thức ngày nay?
Định hướng năng lực: Định hướng phát triển năng lực là một xu hướng giáo dục quốc tế. Phát triển năng lực là thành phần quan trọng của mục tiêu giáo dục. Lí luận dạy học cần trả lời câu hỏi: Chúng ta hiếu năng lực là gì, các thành phần cơ bản của nó đối với thanh niên thời đại ngày nay và phát triển năng lực thông qua dạy học như thế nào?
Định hướng vào người học: "Học sinh không thể tập bơi trên ghế nhà trường". Năng lực của người học chỉ được hình thành thông qua hoạt động của chủ thể người học. Lí luận dạy học hiện đại chủ trọng hoạt động tích cực, tự lực của chủ thể người học trong quá trình dạy học. Câu hỏi ở đây là: Làm thế nào để phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của người học?
Lí luận dạy học hiện đại có cơ sở là các lí thuyết học tập: Khi chủ ý đến hoạt động học của học sinh thì cần hiểu cơ chế của việc học tập để có thể tổ chức quá trình học tập phù hợp. Câu hỏi đặt ra là: Các quá trình học có thể được thực hiện theo cơ chế nào và cái gì đặc trưng cho các môi trường học tập?
Nhấn mạnh tỉnh đa dạng của phương pháp dạy học: Lí luận dạy học hiện đại quan niệm rằng việc kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học là yếu tố quan trọng để đảm bảo giờ học tốt. Câu hỏi ở đây là: Phương pháp dạy học có thể được phân loại, mở rộng và kết hợp với nhau như thế nào?
Chú ý đến xu hướng quốc tế và hội nhập: Toàn cầu hoá là một xu hướng trong giáo dục. Trao đổi quốc tế là một đặc điểm của giáo dục đại học ngày nay. Môn học này chú trọng việc giới thiệu các kiến thức lí luận dạy học từ kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là từ CHLB Đức, một quốc gia có truyền thống về li luận dạy học. Câu hỏi đặt ra là: Có thể vận dụng những kiến thức và kinh nghiệm quốc tế vào giáo dục Việt Nam như thế nào?
Định hướng vào thực tiễn đối mới giáo dục của Việt Nam: Việt Nam đang tiến hành công cuộc đổi mới giáo dục căn bản và toàn diện. Trong đó giáo viên đóng vai trò then chốt, vì giáo viên chính là người trực tiếp điều khiển và lãnh đạo các quá trình học tập. Câu hỏi đặt ra là: Môn học có thể giúp ích cho những người giáo viên trong sự nghiệp đối mới giáo dục của họ như thế nào?
Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khoá XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định quan điểm định hướng: "Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội".
Điểm mới trong định hướng này chính là quan điểm giáo dục định hướng năng lực. Lí luận dạy học hiện đại nhấn mạnh định hướng năng lực, phù hợp với quan điểm định hướng đổi mới giáo dục của Việt Nam.
Học phần Lí luận dạy học hiện đại đã được học viên cao học của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đón nhận từ nhiều năm nay. Nhiều luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ và sách chuyên môn trong lĩnh vực khoa học giáo dục đã tìm được những gợi ý từ nội dung và tài liệu học tập của học phần này.
Cuốn sách này được xây dựng trên cơ sở kinh nghiệm và tài liệu giảng dạy của các tác giả ở CHLB Đức và Việt Nam, đặc biệt là trong việc hợp tác giảng dạy giữa Trường Đại học Potsdam và Trường Đại học Sư phạm Hà Nội từ năm 2003. Cuốn sách cũng sử dụng kinh nghiệm và tài liệu tư vấn của các tác giả trong vị trí chuyên gia quốc tế tại các dự án quốc gia về phát triển giáo dục của Việt Nam như Dự án Đào tạo giáo viên (Loan No. 1718-VIE), Dự án Phát triển Giáo dục Trung học phổ thông (Loan No 1979-VIE) và Dự án Phát triển giáo viên Trung học phổ thông và Trung cấp chuyên nghiệp (Loan No 2298-VIE).
Cuốn sách này dùng làm tài liệu học tập Lí luận dạy học cho các khoá đào tạo thạc sĩ. Cuốn sách cũng có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên các ngành Sư phạm nói chung, cũng như cho các giáo viên và tất cả những ai quan tâm đến giáo dục và lí luận dạy học. Mong rằng cuốn sách góp phần cung cấp những cơ sở lí thuyết và những gợi ý cho việc đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp và đánh giá trong đổi mới giáo dục.
Các tác giả cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Phòng Quan hệ Quốc tế, Phòng Sau đại học của Trường đã hỗ trợ hoạt động hợp tác khoa học và giảng dạy trong nhiều năm qua.
Cảm ơn sự cộng tác nhiệt tình và hiệu quả của các thầy cô giáo bộ môn Lí luận dạy học và bộ môn Phương pháp dạy học - Khoa Tâm lí Giáo dục Trường Đại học Sư phạm Hà Nội trong nhiều năm qua. Các tác giả cảm ơn những góp ý cho việc cải tiến cuốn sách được hoàn thiện hơn.
Potsdam - Hà Nội, tháng 01 năm 2014
GS.TSKH. Bernd Meier - TS. Nguyễn Văn Cường