Cùng với công cuộc đổi mới đất nước, sử học Việt Nam hơn 10 năm qua đã có những chuyển biến sâu sắc trên con đường đổi mới tư duy và phương pháp nghiên cứu. Bên cạnh mảng để tài truyền thống chống ngoại xâm, truyền thống đấu tranh cách mạng vẫn tiếp tục được triển khai theo chiều sâu, giới sử học tập trung nhiều hơn sự quan tâm đến những vấn đề về kinh tế xã hội, văn hoá..., nhìn nhận và đánh giá lịch sử đất nước toàn diện hơn, khách quan hơn và ngày càng tiệm cận với chân lý lịch sử. Nhiều sách giáo khoa, giáo trình phản ánh được những thành tựu mới của sử học và đã góp phần nâng cao chất lượng giáo dục truyền thống trong nhà trường.
Trên cơ sở rút kinh nghiệm và cải tiến các bộ giáo trình lịch sử Việt Nam trước đây cho phù hợp với yêu cầu mới, Đại học Quốc gia Hà Nội đã quyết định xây dựng môn học Tiến trình lịch sử Việt Nam thành môn học chính thức thuộc khối kiến thức chung cho sinh viên nhóm ngành VI.
Cuốn sách được soạn thảo theo tinh thần bám sát để cương Tiến trình lịch sử Việt Nam đã được Đại học Quốc gia Hà Nội thẩm định và thông qua, bảo đảm cung cấp cho sinh viên những kiến thức vừa cơ bản, vừa hệ thống về quá trình phát triển liên tục của lịch sử Việt Nam từ khi có con người xuất hiện trên đất nước ta cho đến ngày nay. Cuốn sách cố gắng phản ánh những thành tựu mới của khoa học lịch sử trong nước và trên thế giới cũng như những nghiên cứu chuyên sâu của mỗi tác giả và được trình bày theo quan điểm chính thống, trên tinh thần kết hợp chặt chẽ, hài hòa truyền thống và hiện đại. Tuy nhiên trong khuôn khổ của một cuốn giáo trình giản yếu, các tác giả mới chỉ chú trọng cung cấp cho sinh viên một bức tranh tổng quan về diễn tiến lịch sử với những đặc điểm chủ yếu, những quy luật phát triển cơ bản của lịch sử đất nước mà chưa thể đi sâu, trình bày, lý giải một cách đầy đủ, cặn kẽ các vấn đề, các sự kiện.
Trong khi một bộ giáo trình lịch sử Việt Nam đầy đủ và cập nhật còn đang trong kế hoạch xây dựng, trong khi các bộ thông sử Việt Nam đã quá lâu chưa được sửa chữa, bổ sung thì Tiến trình lịch sử Việt Nam mặc dù chỉ là cuốn lịch sử giản yếu, vẫn đáp ứng được phần nào nhu cầu học tập chuyên sâu của sinh viên chuyên ngành lịch sử thuộc các trường đại học, nhu cầu nghiên cứu, tham khảo của độc giả trong và ngoài nước quan tâm và yêu mến lịch sử dân tộc.
Sách được chia ra làm hai phần: Cổ trung đại và Cận hiện đại. Phần Cổ trung đại được giới thiệu trong 6 chương bám sát tiến trình phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội từ công xã nguyên thủy qua phương thức sản xuất châu Á, chế độ phong kiến đến trước khi nước ta bị thực dân Pháp xâm lược. Phần Cận hiện đại được tính từ khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam (năm 1858) cho đến nay, được trình bày trong 7 chương, trong đó, 4 chương thuộc giai đoạn cận đại (1858–1945) và 3 chương thuộc giai đoạn hiện đại (1945 đến nay).
Chủ biên, trên cơ sở bàn bạc nhất trí với tập thể tác giả về những nội dung. nguyên tắc trình bày, lôgich của đề cương và từng vấn đề đã phân công cụ thể như sau:
1. Phần Cổ trung đại:
- Chương I, II : GS. TS Nguyễn Quang Ngọc.
- Chương III, N: PGS. TS Nguyễn Thừa Hỷ
- Chương V.VI : GS. TSKH Vũ Minh Giang.
2. Phần Cận hiện đại:
– Chương VII, VIII: GS. TS Đỗ Quang Hưng.
- Chương IX. X : PGS.TS Phạm Xanh.
- Chương XI, XII : PGS.TS Nguyễn Đình Lê.
- Chương XIII : PGS. TS Trương Thị Tiến
Mặc dù các tác giả đã hết sức cố gắng, nhưng chắc chắn cuốn sách không tránh khỏi thiếu sót. Chúng tôi hy vọng nhận được nhiều ý kiến đóng góp quý báu của bạn đọc gần xa về cả nội dung, hình thức, phương pháp nghiên cứu và trình bảy để các tác giả có thêm cơ hội nâng cao và hoàn thiện cuốn sách nhằm phục vụ ngày một tốt hơn, hiệu quả hơn cho chương trình giảng dạy, học tập và nghiên cứu Lịch sử Việt Nam.
Sách được tổ chức biên soạn và hoàn thành trong khuôn khổ Chương trình giáo trình của trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, được sự động viên giúp đỡ của Nhà xuất bản Giáo dục. sự quan tâm đóng góp ý kiến của các Giáo sư Đinh Xuân Lâm, Phan Đại Doãn, Lê Mậu Hàn nhiều nhà sử học trong Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy môn Tiến trình lịch sử Việt Nam cũng như nhiều khóa sinh viên các khoa xã hội và nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội. Chúng tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến tất cả những sự giúp đỡ quý báu đó.
CÁC TÁC GIẢ