Thơ Chế Lan Viên với phong cách suy tưởng

Trong tiến trình lịch sử thơ hiện đại Việt Nam ở thế kỷ XX, hiếm có nhà thơ nào chiếm lĩnh được cả ba đỉnh cao ở ba thời kỳ tiêu biểu nhất như nhà thơ Chế Lan Viên. Thời kỳ Thơ mới lãng mạn (1932-1945) với tập “Điêu tàn". Thời kỳ thơ Cách mạng (1945 - 1975) ông có “Ánh sáng và phù sơ; “Hoa ngày thường, chim báo báo"; "Những bài thơ đánh giặc”... Thời kỳ Đổi mới (1986 đến nay) có các tập “Di cảo thơ Chế Lan Viên". Những tập thơ ấy thực sự làm sôi động văn đàn, làm xôn xao dư luận một thời.

Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về thơ Chế Lan Viên. Có một số luận án thạc sĩ, tiến sĩ và nhiều luận án cử nhân nghiên cứu về phong cách thơ Chế Lan Viên. Nhưng thật sự đi sâu vào phong cách suy tưởng triết lý với đối thượng là toàn bộ sự nghiệp thi ca của Chế Lan Viên từ “Điều tàn” đến "Di cảo thơ Chế Lan Viên" (III) thì đây là công trình đầu tiên.

Công trình này được bắt đầu từ những năm bảy mươi bằng việc nghiên cứu những bài thơ chính luận, nghiên cứu những hình tượng chủ yếu, sau đó là nghiên cứu phong cách thơ suy tưởng triết lý. Nếu như nó được in ra từ trước những năm tám mươi thì chắc chắn sẽ không tránh khỏi nhiều chỗ bất cập vì thơ Chế Lan Viên từ sau thời kỳ chống đế quốc Mỹ đã có những đổi mới rất quan trọng.

Việc công bố thêm ba tập "Di cảo thơ Chế Lan Viên” từ năm 1992 đến năm 1996 với sự bổ sung 558 bài thơ vào sự nghiệp văn học vốn đã đồ sộ của Chế Lan Viên làm cho ta thực sự được thấy một đỉnh Thái sơn thi ca sừng sững ở Việt Nam thế kỷ XX.

Song việc nghiên cứu về thơ Chế Lan Viên là rất khó khăn một phần vì khả năng của người viết, phần khác là vì sự phong phú, đa dạng và phức tạp của bản thân đối tượng. Vậy nên, chắc chắn mọi sự đúc kết ở đây mới chỉ là tương đồi và có ý nghĩa bước đầu của một người được sống cùng thời với ông, được nghe ông bàn về thơ và được đọc những bài thơ nóng hổi tinh thần thời đại ngay khi ông mới viết xong.

Để hoàn thành được công trình này, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ của nhiều nhà khoa học, nhà thơ và đồng nghiệp. Nhân đây xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến tất cả các quý vị. Trước hết chúng tôi xin cảm ơn GS. Hà Minh Đức, GS. Lê Đình Kỵ, GS, Phan Cự Đệ, những người đã cho nhiều ý kiến quý báu để chúng tôi hoàn thành phần chuyên luận.

Chúng tôi xin đặc biệt cảm ơn nhà văn Vũ Thị Thường. và các thân nhân của nhà thơ Chế Lan Viên đã cung cấp cho chúng tôi những thông tin quan trọng và những góp ý công phu để chúng tôi chọn được những bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ của Chế Lan Viên.

Phần tuyển thơ, chúng tôi lưu ý đến những bài thơ hay nhưng giàu chất suy tưởng, những bài thơ mà ý nghĩa triết học nhân sinh, ý nghĩ lịch sử thời đại sâu sắc, nhưng hình tượng thơ phải sinh động. Tuy nhiên chúng tôi cũng tuyển thêm một số bài có ý nghĩa tiêu biểu về thể thơ, về quan điểm nghệ thuật, và cả về quan hệ xã hội của nhà thơ. Tuy vậy, việc tuyển thơ là một việc khó, không thể nào đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của người yêu thơ. Chúng tôi mong nhận được sự cảm thông, và sự góp ý của các quý vị.

Hà Nội, ngày 13 tháng 4 năm 1999

NGUYỄN BÁ THÀNH