Quan hệ Việt Trung trước sự trỗi dậy của Trung Quốc

Kể từ sau Hội nghị Trung ương 3 Khóa 11 Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 1978, Trung Quốc bắt đầu thức tỉnh và đã tìm được con đường phát triển của mình bằng việc thực hiện công cuộc "cải cách mở cửa". Trung Quốc đã trỗi dậy và liên tục trỗi dậy mạnh mẽ nhất là từ sau khi Liên Xô sụp đổ, chiến tranh lạnh kết thúc cùng với sự tan rã của "Trật tự thế giới hai cực". Sự trỗi dậy của Trung Quốc được ghi nhận bởi nhiều thành tựu đạt được trên các lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực phát triển kinh tế. Chỉ trong vòng hơn 30 năm, kinh tế Trung Quốc đã vượt nhiều nước phát triển, vươn lên đứng thứ 2 thế giới - sau Mỹ và điều đó không chỉ tạo ảnh hưởng đối với việc cũng cố nền chính trị, ổn định xã hội, gia tăng quân sự quốc phòng trong nước, mà còn tạo ảnh hưởng sâu rộng lan tỏa khắp thế giới, khu vực - trong đó có Việt Nam, trên nhiều bình diện.

Cuốn sách "Quan hệ Việt - Trung trước sự trỗi dậy của Trung Quốc" nhằm nhận diện, đánh giá tổng quát quá trình phát triển của quan hệ Việt - Trung trước tác động của một Trung Quốc trỗi dậy; phân tích thực trạng những vấn đề đặt ra và đề xuất đối sách xử lý quan hệ Việt - Trung trong 10 năm tiếp theo của thế kỷ XXI đặt trong bối cảnh Trung Quốc tiếp tục trỗi dậy. Để hoàn thành mục tiêu nghiên cứu này, các tác giả cuốn sách đã tập trung giải quyết những nội dung chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, tổng quan về sự trỗi dậy của Trung Quốc, từ đó làm rõ quá trình phát triển của quan hệ Việt - Trung dưới tác động của Trung Quốc trỗi dậy. Trong nội dung này, cuốn sách đã nêu bật sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc hơn 30 năm qua trên các lĩnh vực và cho rằng: Với những thành quả đạt được về phát triển kinh tế, Trung Quốc đang từng bước chuyển hóa sức mạnh kinh tế sang củng cố nền chính trị, gia tăng sức mạnh quân sự, khuếch trương sức mạnh mềm, đặc biệt là "sức mạnh mềm văn hóa", điều đó đã khiến cả thế giới phải quan tâm. Liệu Trung Quốc "trỗi dậy hòa bình" hay trở thành "mối đe dọa" đối với thế giới? Câu hỏi lớn đặt thế giới và khu vực trước nhiều vấn đề mà nóng hổi nhất - đó là một Trung Quốc đang "khát" về không gian sinh tổn, về nguyên liệu, nhiên liệu. Trung Quốc sẽ xử lý những vấn đề này như thế nào, theo hướng "hòa bình" hay dùng "sức mạnh" gây áp lực để đạt được mục đích. Thực tiễn những diễn biến về quá trình trỗi dậy của Trung Quốc, nhất là từ sau khi Trung Quốc có những hành động cứng rắn đối với các nước láng giềng trong thời gian gần đây đã làm cho quan điểm của các nước lớn và các nước láng giềng "nghi ngờ" về tính chất "hòa bình" của sự trỗi dậy. Nhiều nước đã tiến hành điều chỉnh chiến lược, đặc biệt Mỹ đã nhìn nhận lại tầm quan trọng của khu vực châu Á - Thái Bình Dương trước một Trung Quốc đang trỗi dậy và đã thực hiện bước chuyển dịch trọng tâm chiến lược từ Tây sang Đông. Đối với Việt Nam - là nước láng giềng liền kề với Trung Quốc, sự trỗi dậy của Trung Quốc vừa mang lại cơ hội để Việt Nam hội nhập, phát triển, nhưng cũng đã và đang tạo ra nhiều thách thức trên con đường "đổi mới" của Việt Nam. Theo đó quan hệ Việt - Trung cũng chịu ảnh hưởng không nhỏ trước sự trỗi dậy của một Trung Quốc đầy tham vọng.

Bằng nhiều dẫn chứng sinh động được phân tích sâu sắc, các tác giả cuốn sách đã phác hoạ bức tranh khá toàn diện về mối quan hệ Việt Nam - Trung Quốc trong hơn hai thập kỷ qua, trên cơ sở đó rút ra những nhận xét đánh giá khách quan, khoa học. Cuốn sách chỉ ra rằng: Bình thường hóa và phát triển quan hệ chính trị - ngoại giao với Trung Quốc trong thời gian qua là một chủ trương đúng đắn, kịp thời của Đảng và Nhà nước ta; Trung Quốc bình thường hóa quan hệ với Việt Nam không phải là sự thay đổi căn bản mà chỉ là sự điều chỉnh chiến lược của họ đối với Việt Nam nói riêng và Đông Nam Á nói chung; chủ trương của Đảng và Nhà nước ta trong việc ký kết các Hiệp định biên giới trên bộ và Hiệp định phân giới Vịnh Bắc Bộ là hoàn toàn đúng dẫn; quan hệ kinh tế hai nước ngày càng gia tăng, do sự trỗi dậy quá nhanh của nền kinh tế Trung Quốc, trình độ phát triển cũng như quy mô kinh tế giữa hai nước ngày càng mở rộng theo hướng có lợi hơn cho nền kinh tế Trung Quốc. Cuốn sách khẳng định, hơn 20 năm quan hệ với Trung Quốc chúng ta thấy, trên tinh thần "khép lại quả khử, hướng tới tương lai" mối quan hệ giữa hai nước phát triển tốt đẹp cả về bề rộng lẫn chiều sâu, đem lại nhiều lợi ích thiết thực cho nhân dân hai nước, góp phần củng cố hòa bình và an ninh khu vực. Tuy nhiên, cũng trong hơn hai mươi năm qua, đặc biệt là những năm gần đây quan hệ Việt - Trung không ít xảy ra nhiều vấn đề: Đó là nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc ngày càng tăng; đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam còn gây nhiều bất cập; biên giới lãnh thổ, trong đó Biển Đông với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa đang là trở lực lớn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ bất ổn... điều đó đòi hỏi Việt Nam cần có sự đồng thuận dân tộc cao hơn nữa, có chính sách nhất quán và rõ ràng hơn nữa, để tạo điều kiện có lợi hơn nữa trong ứng xử với Trung Quốc.

Thứ hai, Đi sâu phân tích tác động của các nhân tố quốc tế, khu vực, Trung Quốc và Việt Nam đối với quan hệ Việt - Trung những năm tới. Các tác giả cuốn sách nhận định rằng, trong thập niên thứ hai của thế kỷ XXI cạnh tranh địa chiến lược giữa các nước lớn, chủ yếu giữa Trung Quốc và Mỹ tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương sẽ diễn ra gay gắt, mặc dù hai bên đều cố tránh bùng nổ xung đột trực tiếp, đồng thời vẫn tranh thủ thỏa hiệp trong những trường hợp có thể để "cùng chia sẽ lợi ích". Các nước trong khu vực có sự điều chỉnh chính sách đối ngoại thích hợp để bảo vệ lợi ích của mình, tránh sự tổn thất do quan hệ Trung - Mỹ tác động. Trung Quốc vẫn ở trong thời kỳ tiếp tục trỗi dậy, do đó vẫn cần một thế giới hòa bình, hợp tác, cùng phát triển, lợi dụng thế giới để vươn lên thành siêu cường thế giới. Biển Đông sẽ là vấn đề nóng lên trong quan hệ Việt - Trung, song Trung Quốc chưa dám manh động dùng vũ lực đối với Biển Đông, vì như vậy sẽ phá hủy tất cả các thành quả đã đạt được sau hơn 30 năm "cải cách mở cửa", phá hủy tương lai "phát triển hòa bình". Tác động của các nhân tố khu vực và những tham vọng trỗi dậy của Trung Quốc đặt Việt Nam đứng trước nhiều vấn đề phức tạp trong chính sách đối ngoại. Một mặt vừa phải duy trì quan hệ hữu nghị truyền thống với Trung Quốc; mặt khác phải cải thiện quan hệ hợp tác phát triển với Mỹ; đồng thời phải thắt chặt quan hệ hợp tác với các nước ASEAN. Trong bối cảnh của một thế giới và khu vực chứa đựng nhiều thay đổi khó lường, quan hệ Việt - Trung rõ ràng phải đối mặt với nhiều vấn đề nan giải, cần thiết phải có sự nỗ lực của cả hai bên mới tạo được đồng thuận để cùng nhau phát triển. 

...