Phù thuật và tín ngưỡng An Nam

Để bày tỏ hết những thiện ý của tôi về cuốn sách mà ông Giran đã đề nghị tôi giới thiệu với công chúng, tôi chỉ có thể nói rằng những ý tưởng lớn toát ra từ tác phẩm này là những điều mà tôi đã luôn sẵn lòng ủng hộ và phát triển.

Từ toàn bộ các sự việc mà tác giả mang tới và từ lối trình bày mạch lạc, hiển hiện rõ ràng bằng chứng cho thấy ỷ niệm tôn giáo là động lực chính của các nền văn minh vào buổi đầu của chúng. Quy luật này thậm chí còn có tầm ảnh hưởng rộng hơn nhiều, như ông Giran đã chỉ rõ. Trên thực tế, với ông, có thể nói rằng sự phát triển của ý niệm tôn giáo trong một nhóm người không gi khác chính là sự phát triển của tư duy tập thể của nhóm này vào một thời điểm xác định trong lịch sử của họ. Nói cách khác, những ý niệm tôn giáo là kết quả tất yếu của một lối tư duy đặc thù.

Đây là một chân lý đơn giản đáng lẽ phải hiển nhiên trước mắt mọi người, thế nhưng nó cũng chỉ vừa mới bắt đầu lộ diện, bởi nó đụng chạm đến những tình cảm sâu xa trong chúng ta, mà những cụm rễ khỏe khoắn nhất của chúng bám vào quá khứ xa xưa nhất. Chống lại cảm xúc, cái logic đơn thuần chưa bao giờ dễ dàng thắng thế.

Tuy nhiên, chỉ cần xem xét bề ngoài là đủ để tin chắc rằng nơi những người nguyên thủy, mọi biểu hiện trong sinh hoạt của họ đều chủ yếu mang tính tôn giáo.

Phần lớn cuộc sống hoang dã diễn ra trong thế giới đặc biệt mà chúng ta gọi là siêu nhiên. Ngay đến cái hành vi quen thuộc nhất, thông thường nhất cũng đều có một ý nghĩa và một tầm quan trọng vượt quả tính hiệu quả và ý nghĩa thực tế của hành vi này. Một con thú băng qua con đường mòn, một con gà trống cất tiếng gáy, một người phụ nữ đi ngang qua, một đứa trẻ hắt hơi, một từ được thốt ra trong một tình huống nào đó đều có một ý nghĩa ẩn giấu và có ảnh hưởng tốt hay xấu đến cuộc sống của mỗi người.

Nếu như thuật đoản điềm triệu mang tính tôn giáo, thì chiêm tinh học, vốn có liên hệ chặt chẽ với nó, cũng không hề kém phần; và qua đó, ta chạm tới khoa học chân chính; thiên văn học ra đời từ chiêm tinh học, giống như hóa học thoát ra từ thuật giả kim, còn y học và dược học thì xuất phát từ y thuật và dược điển huyền bí.

Với người nguyên thủy, bản thân chiến tranh là một hành động tôn giáo, bao gồm cả những kỹ thuật có những quy tắc cụ thể không thuộc phạm vi huyền thuật hay tôn giáo; nghệ thuật xây dựng tuân theo các nghi lễ; công cụ của thợ thủ công, lưới hoặc thuyền của dân chải thảy đều có những đặc tính pháp thuật hệt như những liệu pháp của phủ thủy, khác với những tính chất mà chúng sở hữu một cách tự nhiên.

Tương tự, cách tổ chức gia đình hoặc xã hội cũng có nguồn gốc tôn giáo như luật pháp và đạo đức vậy; và điều đó không cần chứng minh nữa sau kiệt tác của Fustel de Coulanges.

Nói tóm lại, tôn giáo hoặc mẹ đẻ của nó là pháp thuật, xét như hình thức khởi thủy của tư duy con người, chứa đựng trong tình trạng phôi thai tất cả các cành nhánh của hoạt động trí tuệ mà tổng thể đích thị tạo thành một nền văn minh.

Hẳn là phần lớn những cành nhánh này đã dần dần phát triển gốc rễ riêng, sau đó đã tự tách ra khỏi thân cây ban đầu; nhưng dẫu vậy, ta vẫn luôn phải tìm nguồn gốc của chúng trong cái gốc chung mang bản chất tôn giáo.

...