Máy gia tốc

Từ nửa đầu thế kỷ 20 cho đến nay máy gia tốc liên tục đóng góp để xây dựng những kiến thức quan trọng và rộng lớn trong vật lý. Có thể nói nếu như không có máy gia tốc, sự hiểu biết của chúng ta về thế giới tự nhiên chắc hẳn là rất khác với cái mà chúng ta đang có.

Máy gia tốc từng được phát triển nhờ những sáng kiến về vật lý hạt nhân và vật lý hạt cơ bản xuất phát từ những khát vọng khám phá thế giới tự nhiên của con người. Tiếp theo đó các máy gia tốc được xây dựng đã mở ra một lĩnh vực khoa học máy gia tốc mới đan xen với rất nhiều lĩnh vực ứng dụng của máy gia tốc.

Sự đa dạng của các loại hạt được gia tốc, năng lượng, cường độ và chất lượng cùng với các dòng hạt thứ cấp sinh ra từ chúng như bức xạ hãm (bremsstrahlung), bức xạ đồng bộ (Synchrotron radiation), nơtron, mesons, các chùm hạt nhân phóng xạ... đã mở rộng lĩnh vực ứng dụng của máy gia tốc. Ngày nay máy gia tốc đang tìm thấy những ứng dụng hết sức đa dạng và phong phú trong nhiều lĩnh vực của khoa học và đời sống và trong nhiều trường hợp chúng là những phương tiện không thể thay thế.

Ở nước ta cũng đã có máy gia tốc gần ba mươi năm nay, nhưng đáng tiếc là rất ít người biết đến điều đó. Năm 1974 một máy gia tốc detơri (máy phát nơtron NA-3-C do Hungary sản xuất) và sau đó năm 1982 một máy gia tốc điện tử (Microtron MT-17 do Liên Xô sản xuất) được lắp đặt và hoạt động tại Viện Vật lý, Trung tâm KHTN & CNQG. Cả hai máy gia tốc này đều là quà của chính phủ Liên Xô tặng Việt Nam, được Viện Liên hợp nghiên cứu hạt nhân Dubna trực tiếp giúp đỡ lắp đặt và đưa vào hoạt động. Trên cơ sở hai máy gia tốc này nhiều công trình nghiên cứu cơ bản về vật lý hạt nhân và ứng dụng có ý nghĩa đã được các cán bộ khoa học của Viện tiến hành thành công. Có thể xem đây là những công trình nghiên cứu cơ bản về vật lý hạt nhân thực nghiệm đầu tiên tiến hành thành công ở nước ta. Năm 2000 một máy gia tốc thẳng được lắp đặt và đưa vào hoạt động tại bệnh viện K nhằm phục vụ yêu cầu điều trị bệnh ung thư.

Có thể nói máy gia tốc dang dần dần thâm nhập vào nước ta và chắc chắn rằng trong tương lai không xa kỹ thuật gia tốc ở nước ta sẽ được ứng dụng rộng rãi như một khuynh hướng chung của thế giới.

Với suy nghĩ đó cuốn sách MÁY GIA TỐC ra mắt với ý định giới thiệu với bạn đọc những nguyên lý cơ bản về hoạt động và những ứng dụng điển hình của máy gia tốc. Sách được biên soạn trên cơ sở những bài giảng của tác giả cho sinh viên Vật lý hạt nhân và Công nghệ hạt nhân. Đại học Quốc gia Hà Nội và sinh viên Vật lý hạt nhân và Kỹ thuật môi trường, Đại học Bách Khoa Hà Nội nơi mà tác giả là giảng viên kiêm nhiệm và cho học viên cao học chuyên ngành Vật lý hạt nhân của Viện Vật lý.

Sách có thể sử dụng làm tài liệu về môn Máy gia tốc cho sinh viên đại học và sau đại học về Vật lý hạt nhân và Công nghệ hạt nhân ở các trường đại học và các viện nghiên cứu. Nó cũng có thể làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ nghiên cứu trên máy gia tốc cũng như những ai quan tâm đến máy gia tốc.

Trong quá trình biên soạn cuốn sách này chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót và nhược điểm, vì vậy tác giả xin chân thành tiếp thu và mong nhận được ý kiến đóng góp của độc giả để cuốn sách được hoàn thiện hơn trong lần xuất bản sau.

Tác giả