Con đường tìm người tài giỏi, trước hết là khoa mục. Phàm muốn thu hút người tài năng, tuấn kiệt vào trong phạm vi của mình, thì người làm vua một nước không thể nào không có khoa cử.
Nước Việt ta từ các đời Đinh, Lê về trước, khoa cử còn thiếu, triều đình dùng người đại để không cầu nệ ; có lẽ việc cân nhắc còn rộng rãi, mà thực ra thì điều mục chưa được tường. Vì bắt đầu xây dựng, sự thể cũng phải như vậy.
Đến đời nhà Lý, văn hóa mở dần. Năm Thái Ninh() mở khoa Bắc học, năm Thiệu Minh có phép thi Đình, quy chế dùng người, điều (2) mục và đại cương đã gần đầy đủ ; dẫu cách thức và niên hạn chưa được rõ ràng, nhưng cốt lấy khoa cử làm trọng.
Đến đời nhà Trần, kế tiếp mở rộng đường khoa cử, phép thi chia làm tam giáp, niên hạn định lệ 7 năm ; các đời tuân theo, phép thi ngày thêm tường bị. Bấy giờ người tài giỏi sinh ra nhiều, người văn học chen vai nhau, như thế đủ thấy thành hiệu của việc dùng khoa cử lấy nhân tài.
Nhà Lê khai quốc, trước hết mở khoa thi Hộ, những người lấy đỗ đều thoả mãn sở vọng đương thời. Đến đời Thiệu Bình” nối nghiệp, văn vận mở mang, kỳ thi định 3 năm một khoa, phép thi bốn trường khác nhau, phép ấy truyền làm thành quy mãi mãi. Đến đời Quang Thuê (4) Hồng Đức 5), vận nước tươi sáng, do khoa mục xuất thân, nhân tài đầy rẫy, đủ cung cho nước dùng. Từ đời Cảnh Thống() về sau, dần dần gặp nhiều biến cố. Trung hưng đổi vận, văn thể cũng đổi khác, dẫu chế độ khoa cử vẫn như trước, mà nhân tài không được thịnh như xưa, lề lối trường ốc vụng về quê mùa, cũng là bởi thế vận xui nên vậy. Đời Vĩnh Thịnh (2) Bảo Thái 3) về sau, dần dần trở lại văn minh, phép thi càng trở thành nghiêm ngặt. Đến đời Cảnh Hưng, phép thi thêm kỹ càng, câu hay sách lạ moi móc tìm ra, bấy giờ lựa chọn nhân tài cố nhiên được nhiều, nhưng văn dở, chất nghèo, không được như đời Hồng Đức trước nữa.
Đã đành chọn người giỏi phải do khoa mục, nhưng đặt phép thì phải có cân nhắc, nếu chỉ thiên về một lối, sao lấy được người đại tài ! Cái việc văn chương rất quan hệ đến thế đạo, xem việc thi cử hay hay dở, biết nhà nước thịnh hay suy. Phép thi các đời có hay, có dở, trong khoảng diên cách cần phải xét cho kỹ. Nay xin thuật đủ đại cương và chép rõ điều mục như sau :
1. Đại cương phép thi các đời
2. Thể lệ thi Hương, thi Hội
3. Thể lệ thi Đình, ban yến, vinh quy
4. Số người lấy đỗ trong các khoa
Tóm lại là Khoa mục chí, để người xem có thể khảo cứu.