Lịch sử Phật giáo Nhật Bản

Cái đêm vượt hoàng thành năm ấy, thái tử Tất Đạt Đa chỉ mong tìm con đường đưa mình ra khỏi vũng lầy sinh tử. Thế rồi sau bao năm tầm sư học Đạo, tự thân tu luyện, một đêm kia, ánh sáng trí tuệ nội tâm bừng lên, nhân loại gọi đó là giác ngộ. Đêm ấy, Ngài không nghĩ rằng rồi mình sẽ thành lập một tổ chức hay một đoàn thể để được gọi là Phật giáo. Chỉ vì bi nguyện mà Ngài lên đường thắp sáng thế gian này, cái mà người ta gọi là hoằng pháp độ sinh. 49 năm ấy, Ngài du hóa khắp bắc Ấn, sưởi ấm vạn con tim, thắp sáng triệu tấm lòng. Cho đến khi Ngài ngả lưng nơi chốn Sa La song thọ, đoàn thể do Ngài hướng dẫn cũng chỉ được gọi là chúng Sa môn Thích Tử hay đệ tử của Sa môn Cổ Đàm: Những người đi tìm sự giải thoát và giác ngộ nơi Ngài. Thời Ngài, đệ tử xuất gia cũng như đệ tử tại gia đến với Ngài để tìm con đường giải thoát, trực nhận hương giải thoát từ thân giáo, khẩu giáo của Ngài cho nên tất cả những pháp môn phương tiện không cần đến, dĩ nhiên, cả hình thức lễ bái, cầu nguyện cũng không có mặt trong lúc ấy. Sau khi Ngài nhập Nê hoàn, nhờ công lao cao cả của các cao đệ của Ngài, trong đó không thể quên được ngài A Nan, mà tăng đoàn của Ngài, lời dạy vàng ngọc của Ngài được truyền bá sang các nước khác ngoài biên cương đất Phật. Và rồi, không biết tự bao giờ, tăng đoàn ấy, đoàn thể ấy trở thành một tôn giáo được gọi là Phật giáo.

Thế rồi Tôn giáo ấy vượt qua biên giới đất Phật, theo thời gian, đi vào lòng nhân loại khắp mọi nơi trên trái đất. Và, Phật giáo vào nước nào, tùy theo phong tục, tập quán của nước đó, gắn bó keo sơn như hình với bóng với dân tộc để vừa hành Đạo vừa xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Do đó, tuy cũng là Phật giáo nhưng Phật giáo Trung Quốc chắc chắn không phải là Phật giáo Việt Nam và Phật giáo Việt Nam chắc chắc không phải là Phật giáo Nhật Bản,v.v... Phật giáo các nước có cái chung nhưng cũng có cái riêng. Chính cái riêng đó tạo nên bản sắc của Phật giáo mỗi nước. Cái riêng đó không phải là cái riêng của nước với lửa mà là cái riêng của nước với sữa. Cho nên tìm kiếm kỹ trong tất cả cái riêng đó người ta thấy một cái chung rất đáng quý, rất đáng trân trọng.

Việt Nam và Nhật Bản cùng nằm chung một châu lục, cùng giống dân da vàng. Từ xưa, Việt Nam đã có liên hệ ngoại giao với Nhật Bản. Gần đây nhất là vào đầu thế kỷ 17, thế kỷ của các tướng quân dòng họ Đức Xuyên [: Tokugawal, Nhật Bản đã có những thương thuyền đến buôn bán với Việt Nam tại phố cổ Hội An bây giờ và rồi để lại nơi đó những kiến trúc tiêu biểu của Nhật cho đến ngày nay như Nhật Bản kiều. Trong công cuộc đấu tranh giành độc lập cho tổ quốc, Nhật Bản được những nhà yêu nước thời ấy như cụ Phan Bội Châu (1867-1940) xem là ngọn hải đăng, là điểm tựa để đánh đuổi thực dân Pháp qua phong trào Đông Du.

Phật tử Việt Nam biết đến Phật giáo Nhật Bản qua các dịch phẩm của Thầy Tuệ Sĩ và Trúc Thiên như Thiền Luận, Cốt tuỷ đạo Phật của Suzuki và Các tông phái của đạo Phật của Junjiro Takakusu. Qua các dịch phẩm này, Phật tử Việt Nam biết được hình ảnh ngôi Kim các bên cây hoa anh đào trong tiết xuân, biết đến tinh hoa, cái hay, cái đẹp của Phật giáo Nhật Bản. Nhưng, đó không phải là cận cảnh, chưa diễn tả hết được bức tranh tổng thể của cái gọi là Phật giáo Nhật Bản. Có một điều lạ là ngay từ đầu những năm 50 của thế kỷ 20 đã có các vị cao tăng Việt Nam du học tại Nhật, quy vị ấy, ngoài các công trình chuyên môn còn biên soạn được những quyển sử Phật giáo như Lược sử Phật giáo Ấn Độ, Lịch sử Phật giáo Trung Quốc. Nhưng về lược sử Phật giáo Nhật Bản thì quý vị ấy lại im lặng, một sự im lặng đầy bí ẩn. Hôm nay quý ngài đã Nê hoàn nhập diệu nên sự im lặng ấy càng trở nên bí ẩn.

Thử khai phá bí ẩn ấy, kẻ hèn này mạo muội biên soạn quyển lịch sử Phật giáo Nhật Bản này. Mong sao có thể giúp phần nào cho không những giới Phật tử mà cả những người không phải là Phật tử nhưng có chí tìm hiểu đất nước, con người Nhật Bản có tư liệu tối thiểu trong việc nghiên cứu. Vì, như độc giả sẽ thấy, khi đi vào nội dung, nói đến Nhật Bản không thể không nói đến Phật giáo, vì dường như Phật giáo đã tạo nên bộ mặt văn hóa đặc sắc của Nhật Bản. Tuy nhiên, cuộc đời không phải lúc nào cũng lấp lánh ánh hào quang mà cũng có những lúc tối tăm ảm đạm, có vinh, có nhục, có thăng, có trầm, có thịnh, có suy, có hay, có dở, có tốt, có xấu...Cái học của thức giả không phải là hấp thụ một cách không chọn lọc tất cả mà phải học như Ngài Đại Giác Liên hòa thượng đã dạy trong Thiền Lâm Bảo Huấn : Thiện giả khả dĩ vi pháp, ác giả khả dĩ vi giới” : “ Điều tốt thì nên theo, điều xấu thì nên tránh.”

Quyển Lịch sử này được chia thành 8 chương .

Chương I: Tóm tắt lịch sử Nhật Bản và tình hình Phật giáo của 3 nước ở Triều Tiên cổ đại.

Chương II : Phật giáo thời Phi Điểu, tình hình Phật giáo trong buổi đầu du nhập, phát triển và công lao của Thái tử Thánh Đức.

Chương III : Phật giáo thời Nại Lương, Phật giáo được xem như là quốc giáo nhưng chỉ hạn chế trong tầng lớp vua chúa, quý tộc; sự ra đời của sáu tông phái ở Nam Đô, thường được gọi là Nam đô lục tổng.

Chương IV: Phật giáo thời Bình An : Sự ra đời và hoạt động của hai ngài Tối Trừng và Không Hải; Phật giáo được quảng bá trong dân chúng.

Chương V : Phật giáo thời Khiếm Thương, sự ra đời của hàng loạt các tông phái mới như Tịnh Độ tông, Thiền Lâm Tế tông, Thiền Tào Động tông, Nhật Liên tông.

Chương VI : Phật giáo thời Nam Bắc Triều và Thất Đinh, sự phát triển của các tông phái được thành lập ở thời Khiếm Thương cùng sự kiện tôn giáo nổi dậy.

Chương VII : Phật giáo thời Đào Sơn và Giang Hộ : Số phận của Phật giáo trong buổi loạn ly của đất nước, chính sách cụ thể của các Tướng quân đối với Phật giáo, dùng Phật giáo làm lá chắn để đẩy lùi Thiên chúa giáo, Phật giáo bị tập tục hóa, chấn hưng Phật giáo, bài bác Phật giao.

Chương VIII : Phật giáo từ thời Minh Trị trở về sau : Phật giáo giới thọ nạn, chấn hưng và đi tìm hướng phát triển trong thời hiện đại.

Phật giáo chính thức du nhập vào Nhật Bản cho đến ngày nay đã gần 1500 năm. Với chiều dài lịch sử, với bao nhiều biến thiên của thời cuộc như thế mà chỉ tóm tắt trong vài trang sách này thì e rằng không trình bày đủ, đúng sự thật lịch sử. Nhưng vì khả năng giới hạn nên chỉ dừng lại ở nơi đây. Chỉ mong sao quyển sách này đem lại cho độc giả hình ảnh khái quát về Phật giáo Nhật Bản để rồi từ đó độc giả đi sâu hơn trong lĩnh vực tìm hiểu và nghiên cứu không những chỉ Phật giáo mà kể cả văn hoá, con người Nhật Bản Đó là ước nguyện của kẻ hèn này vậy.

Vĩnh Nghiêm,

Mùa Hạ Tân Tị (2001)

Thích Giác Dũng