Tâm - Triết học phương đông

Hiện nay, rất nhiều tri thức am hiểu sâu về nền văn hóa truyền thống Trung Quốc đang suy xét lại lịch sử. Nhìn lại quá trình lịch sử Trung Quốc hơn một trăm năm gần đây ta thấy : Các cường quốc lần lượt đến xâm chiếm, gây ra quốc nạn triền miên. Hàng loạt các chỉ sĩ, thân sĩ yêu nước, thương dân, không chịu khuất phục đã lần sang các nước Phương Tây để tìm kiếm chân lí, còn văn hóa Phương Tây cũng theo các lực lượng quân sự và tôn giáo tràn vào Trung Quốc. Thế là đã xảy ra các cuộc đấu tranh giữa "Trung Quốc học" và "Tây Phương học", giữa "Cựu học" và "Tân học", hoặc là "Trung thể, Tây dụng" (tức Trung Quốc học là thể, Tây Phương học là dụng"), hoặc là "Tây hóa hoàn toàn". Các cuộc tranh luận, bàn cãi tuy rất sôi nổi, nhưng đều chưa giải quyết được vấn đề lớn cơ bản, đó là cứu nước, làm cho đất nước Trung Quốc giàu mạnh (cận đại hóa hoặc hiện đại hóa). Các cuộc tranh luận này có ảnh hưởng kéo dài tới tận ngày nay.

Sự suy xét lại lịch sử nền văn hóa truyền thống Trung Quốc, mà vấn đề trung tâm hay cơ sở lí luận của nó là sự kiểm tra, xem xét lại nền triết học truyền thống Trung Quốc, mà triết học truyền thống Trung Quốc lại được biểu hiện qua các mệnh đề triết học truyền thống được cấu thành bởi hàng loạt các phạm trù triết học truyền thống hoặc bởi các khái niệm. Việc kiểm tra nhằm xem xét lại các phạm trù triết học truyền thống Trung Quốc là tìm ra được những tính chất và đặc điểm, những tinh hoa và cặn bã, những kinh nghiệm và bài học của triết học truyền thống với tinh cách là cơ sở lí luận của nền văn hóa truyền thống Trung Quốc, để từ đó phát huy hay loại bỏ và sáng tạo một cách chỉnh thể về văn hóa, làm cho nền văn hóa truyền thống Trung Quốc và nền văn hóa hiện đại có được sự thống nhất, hỏa hợp lẫn nhau.

Cải cách, mở cửa là trào lưu và xu thế lớn của thế giới, đáp ứng xu thế đó thì sẽ phát triển giàu mạnh, đi ngược lại trào lưu đó thì chỉ có thể tụt hậu và bị lừa gạt. Theo đà mở cửa, các khoa học kỹ thuật Phương Tây, cùng với cơ sở vật chất của nó được đưa vào, còn có cả ý thức, tư tưởng, quan niệm v.v..., về mặt tinh thần, cũng vào theo. Như vậy, sẽ không tránh khỏi những cuộc đụng độ với nền văn hóa truyền thống Trung Quốc, và các cuộc thảo luận, so sánh văn hóa Trung Quốc và Phương Tây lại trở nên sôi nổi. Nền văn hóa truyền thống Trung Quốc liệu có thể thích ứng với hiện đại hóa hay không, là vấn đề được mọi người chú ý quan tâm một cách rộng rãi. Điều đó đòi hỏi sự hiểu biết chân thực nền văn hóa truyền thống Trung Quốc và nền văn hóa Phương Tây, sự hiểu biết một cách hệ thống và rõ ràng chính xác. Chỉ có nhận thức đúng đắn truyền thống văn hóa của bản thân, mới có thể làm cho nền văn hóa dân tộc của chúng ta có được tư cách là chủ thể tham gia vào việc giao lưu văn hóa và hấp thụ một cách có phân tích, chọn lọc các thành quả ưu tú của văn hóa Phương Tây, để xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện đại hóa mang đặc điểm riêng của Trung Quốc. Không có lịch sử thì không có tương lai, không có truyền thống của mình thì cũng không có đặc điểm riêng của Trung Quốc. "Tủ sách tinh hoa về các phạm trù triết học Trung Quốc" là chiếc cầu nổi sự hiểu biết giữa nền văn hóa truyền thống và hiện đại hóa, giữa quá khứ với hiện đại và tương lai, làm cho mọi người có được nhận thức và tự ý thức được là hiện đại hóa chỉ có thể là hiện đại hóa kiểu Trung Quốc; dân chủ, tự do và chủ nghĩa xã hội kiểu Trung Quốc; đồng thời cũng tạo điều kiện cho các học giả, các nhân sĩ nước ngoài thành thực quan tâm đến công cuộc hiện đại hóa của Trung Quốc, thấu hiểu sâu sắc hơn nền văn hóa truyền thống Trung Quốc, để rồi từ đó họ có thể rút ra được những kết luận cho chính minh.

Từ hệ thống phạm trù triết học truyền thống Trung Quốc, tủ sách này đã sàng lọc, tuyển chọn các phạm trù thường thấy nhất, có tính tiêu biểu nhất như trời, đạo, li, khí, tâm, tính, nhân, tri, biến, thần v.v... Chúng lần lượt được tuyển chọn và biên soạn thành các trước tác chuyên đề. Đứng ở vị trí thời đại ngày nay, suy xét lại nền triết học truyền thống, chúng tôi hy vọng cung cấp cho bạn đọc đang quan tâm nghiên cứu, tìm hiểu quan hệ giữa nền văn hóa truyền thống Trung Quốc và hiện đại hóa một cơ sở lý luận hay một phương tiện tư duy để suy xét; đồng thời chúng tôi cũng xin nêu lên với bạn đọc những suy nghĩ, xem xét của riêng mình để từ đó có sự giao lưu, trao đổi, và cùng góp phần thúc đẩy tiến trình hiện đại hóa Trung Quốc.

Nguyện vọng của chúng tôi chắc chắn có thể thực hiện được. Chúng tôi thành tâm mong được sự ủng hộ, giúp đỡ và phê bình của đông đảo bạn đọc, nhằm hoàn thành sự nghiệp chung của chúng ta.

Trường Đại học Nhân dân Trung Quốc

Tháng 4 năm 1987

Trương Lập Văn