Trong những năm gần đây, hệ thống thông tin địa lý (Geographical Information System gọi tắt là GIS), đã trở thành một ngành khoa học rất được quan tâm trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu và ứng dụng khoa học kỹ thuật trên toàn cầu. GIS đã thực sự trở thành một yếu tố quan trọng trong hệ thống công nghệ thông tin và không thể thiếu được trong mọi chương trình đào tạo đại học và trên đại học.
Các môn học liên quan đến Hệ thống thông tin địa lý đã được đưa vào giảng dạy ở Trường Đại học nông nghiệp 1 từ nhiều năm qua nhưng bài giảng chủ yếu vẫn dựa vào các tài liệu bằng tiếng Anh. Thực tế đòi hỏi cần có một giáo trình GIS tiếng Việt để phục vụ công tác dạy và học, nhất là cho đối tượng sinh viên ở các trường đại học nông nghiệp được thuận tiện hơn. Giáo trình này là một cố gắng của các cán bộ giảng dạy môn học GIS thuộc bộ môn Địa chính để cung cấp tài liệu tiếng Việt về GIS. Giáo trình này nhằm giới thiệu những kiến thức cơ bản về GIS và chủ yếu cho đối tượng sinh viên và cán bộ của các trường đại học nông nghiệp.
Nội dung của giáo trình này được trình bày trong bảy chương và hai phụ lục.
Chương một giới thiệu quá trình hình thành Hệ thống thông tin địa lý, các nội dung chính, các thành phần của GIS, và các chức năng hoạt động chính của một hệ phần mềm GIS thông thường, các ứng dụng của GIS trong các ngành kinh tế khoa học kỹ thuật tự nhiên và xã hội đồng thời cũng trình bày mối quan hệ giữa các thành phần của GIS để bạn đọc có thể hiểu rõ định nghĩa về GIS.
Chương hai nói về hệ thống tham chiếu không gian trong GIS, bắt dầu bằng việc cung cấp cho người đọc các kiến thức chung về bản đồ, sau đó trình bày các hệ tọa độ phổ biến hiện này trên thế giới và cuối cùng sử dụng những kiến thức về bản đồ và hệ tọa độ để giải thích về các hệ tham chiếu không gian đặc trưng cho HTTĐL,
Cấu trúc dữ liệu hệ thống thông tin địa lý được trình bày trong Chương ba bởi vì hiểu biết về cấu trúc lưu trữ dữ liệu của một HTTTĐL bao giờ cũng rất hữu ích kể cả cho những người sử dụng HTTTĐL. Cấu trúc dữ liệu ảnh hưởng đến cả khối lượng bộ nhớ cần thiết và hiệu suất quá trình phân tích dữ liệu. Chương này trước hết trình bày các khái niệm về lưu trữ dữ liệu thông tin dưới hình thức cơ sở dữ liệu, sau đó giới thiệu các dạng lưu trữ đặc thù cho các HTTTĐL cùng với các ưu nhược điểm của từng dạng Chương bốn giới thiệu các công đoạn nhập dữ liệu vào hệ thống GIS, và chỉnh lý dữ liệu cả về sai số và quy đổi hệ thống tọa độ và tham chiếu. Các dạng biểu thị kết quả cũng được trình bày ở cuối chương.
Chương năm chuyên về mô hình số độ cao (Digital Elevation Model, DEM). Sự biểu diễn bằng số độ cao địa hình một khái niệm liên quan chặt chẽ đến GIS và được ứng dụng rộng rãi trong để giải quyết nhiều vấn đề thực tiễn không chỉ trong giới hạn biểu diễn địa hình. Chương này trình bày khái niệm DEM, phương pháp thành lập DEM và các ứng dụng của nó.
Chương sâu là về các phương pháp phân tích dữ liệu trong hệ thống thông tin địa lý. Sự khác nhau giữa GIS và các phần mềm đồ họa là khả năng biển đổi các dữ liệu không gian gốc thành các câu trả lời cho các mục đích của người sử dụng, khả năng phân tích các dữ liệu không gian và phi không gian, khả năng tái hiện chuỗi từ cơ sở dữ liệu bằng các chức năng bắt biển và đa biển của các phương pháp thống kê sử dụng các phương pháp nội và ngoại suy. Chương này sẽ trình bày khả năng giải quyết các vấn đề, và những yêu cầu cơ bản của cơ sở dữ liệu trong GIS. Cuối cùng, khả năng phân tích dữ liệu không gian và thuộc tính của GIS sẽ được giải thích, cơ bản bằng cách kết nối hai loại dữ liệu trong GIS, dữ liệu không gian và dữ liệu thuộc tính.
Chương bày trình bày các vấn đề liên quan đến chất lượng dữ liệu, sai số và biến động dữ liệu trong tự nhiên. Vấn đề làm sao bảo đảm hạn chế được sai số và độ tin cậy trong các quá trình thu thập, xử lý, cập nhập và phân tích dữ liệu là cực kỳ quan trọng trong bất cứ ngành khoa học kỹ thuật nào, kể cả trong GIS. Chương này trình bày các vấn đề về biến động sai số dữ liệu, nguồn gốc và nguyên do các sai số, vẫn đề truyền tải sai số trong GIS và hậu quả của chúng.
Ngoài bảy chương chính, chúng tôi thấy cần thiết phải thêm hai phần phụ lục để người đọc có thể tham khảo (a) về tình hình phát triển các phần mềm GIS, cả phần mềm trên thị trường và phần mềm miễn phi nguồn mở; và (b) về xu hướng phát triển của GIS trên cơ sở tham khảo những tạp chí chuyên ngành mới xuất bản gần đây. Phụ lục này giới thiệu xu hướng phát triển mới của GIS khi kết hợp với Internet, GPS và các thiết bị Mobile kết nối không dây (wireless) với mong muốn làm cho người đọc cảm nhận được một phần những gì đang diễn ra trên thế giới trong ngành GIS.
Tác giả xin cảm ơn TS. Nguyễn Duy Bình (Viện Khi tượng Thủy văn và Môi trưởng TP Hồ Chí Minh) đã nhiệt tình hợp tác và giúp đỡ về chuyên môn trong quả trình viết giáo trình. Xin cảm ơn các đồng nghiệp trong và ngoài trường Đại học nông nghiệp 1 đã đọc bản thảo và góp ý để hoàn thành cuốn sách này
Mặc dù đã cố gắng rất nhiều nhưng do trình độ có hạn nên chắc chắn giáo trình này không thể tránh được thiếu sót. Rất mong nhận được mọi ý kiến đóng góp để lần xuất bản sau giáo trình sẽ có chất lượng cao hơn, góp phần tốt hơn cho nhiệm vụ giảng dạy và học tập môn GIS ở các trường đại học nông nghiệp.
Hà nội, tháng 2 năm 2006
Tác giả