Trải qua lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, nhân dân Việt Nam đã viết nên những trang lịch sử hào hùng về những thành tựu và chiến công trong lao động sản xuất và đánh giặc cứu nước, làm rạng ngời đất nước, dân tộc.
Từ xưa, trong sự nghiệp kháng chiến cứu nước, đã xuất hiện những Bạch Đằng. Chi Lăng, Đống Đa... biểu tượng của lòng yêu nước nồng nàn, sức sống mãnh liệt và tài thao lược của con người Việt Nam. Về sau, những người yêu nước, cách mạng, các chiến sĩ cộng sản Việt Nam đã kế tục và phát huy truyền thống vẻ vang dó trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và bảo vệ tổ quốc với Cách mạng tháng Tám long trời lở đất, với các cuộc kháng chiến vĩ đại đánh thắng hai đế quốc to là Pháp và Mĩ và với công cuộc đổi mới hiện nay, đưa vị thế của dân tộc Việt Nam lên tầm cao mới. Nhiều tên đất, tên người, biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh đã đi vào lịch sử. Điện Biên Phủ, tên một vùng đất hẻo lánh trên miền Tây Bắc xa xôi, nơi diễn ra trận quyết chiến chiến lược giữa quân và dân ta với quân xâm lược Pháp đã thành huyền thoại, là một trong những địa danh như thế.
Điện Biên Phủ là “một cái mốc chói lọi bằng vàng của lịch sử. Nó chỉ rõ nơi chủ nghĩa thực dân lăn xuống dốc và tan rã, đồng thời phong trào giải phóng dân tộc khắp thế giới đang lên cao đến thắng lợi hoàn toàn"". Quả vậy, chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ không chỉ ảnh hưởng đến tiến trình lịch sử Việt Nam mà còn tác động mạnh mẽ đến tình hình thế giới.
Nửa thế kỉ trôi qua, thời gian càng lùi sâu, ý nghĩa lịch sử của chiến thắng Điện Biên Phủ càng được nhận thức, đánh giá đầy đủ, đúng dẫn và sâu sắc hơn. Nó được xem như “trận Vanmi của các dân tộc đa màu"". Chiến thắng Điện Biên Phủ đã ảnh hưởng mạnh mẽ, sâu rộng đối với phong trào giải phóng dân tộc, gây một “phản ứng dây chuyển" cổ vũ, động viên nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc vùng lên giải phóng và là đòn giáng mạnh mẽ vào dinh luỹ của chủ nghĩa thực dân. Chính vì vậy, từ sau chiến thắng Điện Biên Phủ, nhân dân thế giới ghi sâu vào tâm trí mình một cụm từ vừa tiêu biểu cho lòng dũng cảm, trí thông minh của dân tộc Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh mà cũng là biểu tượng cho một thế giới mới trong đó, chủ nghĩa thực dân sụp đổ, các dân tộc được độc lập, tự do. Đó là cụm từ “Việt Nam - Hồ Chí Minh - Điện Biên Phủ”. Điện Biên Phủ đi vào ngôn ngữ các dân tộc là một động từ “dienbienfuer” có nghĩa là “tấn công”, “quyết chiến đến cùng đã giành thắng lợi”, là một danh từ để chỉ một khát vọng chân chính về cuộc sống tươi đẹp, về một niềm tin vững chắc.
Do đó, suốt nửa thế kỉ qua, kể từ sau ngày 7 tháng 5 năm 1954, không chỉ nhân dân Việt Nam mà các nhà nghiên cứu trên thế giới, kể cả các binh sĩ, tướng lĩnh, nhà chiến lược, nhà nghiên cứu Pháp đã viết về “sự kiện thế kỉ” Điện Biên Phủ dưới nhiều hình thức, thể loại khác nhau trên các lĩnh vực khoa học, văn học, nghệ thuật. Các vị tướng lĩnh, sĩ quan và các nhà sử học Việt Nam cũng có nhiều cố gắng và giành nhiều tâm huyết để ngày một hiểu sâu sắc hơn chiến thắng “chấn động địa cầu” này. Thành tựu khoa học được tập trung vào các công trình nghiên cứu, trong nhiều cuốn hồi kí, hồi ức và nhất là trong các ấn phẩm trong dịp kỉ niệm lần thứ 30 (1984) và lần thứ 40 (1994) chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.
Tuy nhiên về mặt nhận thức, việc hiểu biết một sự kiện lịch sử, đặc biệt những sự kiện lớn, phức tạp là cả một quá trình tiếp cận chân lí. Vì vậy, nhân dân kỉ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (1954 - 2004), việc trình bày “Lịch sử vấn đề về sự kiện này là cần thiết để có thể nhìn nhận một cách khái quát, đầy đủ và chính xác hơn về thành tựu đã đạt được, những nhược điểm cần khắc phục, làm một cơ sở để tiếp tục nghiên cứu.
Chúng tôi hoàn toàn nhất trí và hoan nghênh tập thể soạn giả đã hoàn thành công trình Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ - Toàn thư, do GS.TS, Nhà giáo nhân dân Phan Ngọc Liên chủ biên, nhân kỉ niệm ngày lễ lớn này.
Sách là tập hợp công trình nghiên cứu có giá trị của nhiều tác giả trong và ngoài nước, đánh dấu một chặng đường nghiên cứu về chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Các soạn giả đã hệ thống các công trình được công bố theo các chủ để khoa học hợp lí. Trước hết là các tài liệu nêu rõ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bộ Tổng tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam đối với chiến dịch này. Đây là một yếu tố quyết định chiến thẳng. Các phần sau, lần lượt trình bày về diễn biến chiến dịch, phân tích ý nghĩa lịch sử của chiến thắng. Các tác giả dành nhiều phần gây hứng thú cho người đọc. Đó là các biểu tượng chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ trong văn học nghệ thuật, ý kiến của tác giả nước ngoài - chủ yếu là phương Tây. Các soạn giả trích những đoạn phù hợp với chủ đề, thể hiện quan điểm, phương pháp tiếp cận của tác giả và hướng người đọc suy nghĩ, phán xét. Sách cũng dành một phần nêu “Niên biểu Chiến dịch Điện Biên Phủ" và danh mục những “Nhân vật tham gia trận đánh Điện Biên Phủ” (của Việt Nam và đối phương).
Việc tuyển chọn, phân chia các mục, dịch thuật... về một sự kiện lớn với khối lượng văn bản đồ sộ, hẳn khó tránh khỏi thiếu sót, song Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ - Toàn thư thể hiện lao động khoa học công phu, nghiêm túc của các soạn giả. Sách được sử dụng cho đông đảo bạn đọc thuộc các tầng lớp xã hội, nghề nghiệp khác nhau (các nhà nghiên cứu, cựu chiến binh, những nhà hoạt động xã hội, giáo viên, sinh viên, học viên...). Định hướng về mặt tư tưởng, chính trị rõ ràng trong việc lựa chọn, sắp xếp hệ thống tài liệu song không áp đặt mà gợi cho người đọc suy nghĩ để tự đi đến nhận thức đúng.
Xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc quyển Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ - Toàn thư và xin cảm ơn các soạn giả đã giành cho tôi niềm vinh hạnh được giới thiệu đôi lời về cuốn sách đầy ý nghĩa này.
Thiếu tưởng PGS.TS Trịnh Vương Hồng
Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam
