Nhà nho tài tử và văn học Việt Nam

Cho đến nay, giới nghiên cứu văn học vẫn còn đứng trước những lời thách đố nghiệt ngã về quyền được tồn tại của công việc mình làm với tư cách là một chuyên ngành khoa học thực thụ về văn học. Và ai cũng biết, các khoa học về nghệ thuật nói chung, hẳn còn gặp thiên nan vạn nan.

Yêu cầu khách quan của bất cứ một bộ môn khoa học nào vẫn là việc phát hiện ra những quy luật khách quan của sự tồn tại và vận động của đối tượng được nghiên cứu. Đối diện với yêu cầu đó, các nghành khoa học khác nhau đạt được những thành tựu hoàn toàn không giống nhau. Thật vô nghĩa việc quy lỗi cho ai đó về sự bất cập của toàn bộ những kết quả đã đạt được của một chuyên nghành khoa học. Dù sao, thì khát vọng đạt tới trình độ khoa học của công việc nghiên cứu văn học vẫn được biện minh bởi chính tiền đề xuất phát: với tư cách là một sản phẩm lịch sử của nhận thức, tư duy và cảm thụ của con người, văn học có đủ điều kiện trở thành đối tượng của một bộ môn khoa học lịch sử.

Từ cuối thế kỷ XVII, với những kiến giải và dự báo của Gớt, những yếu tố đầu tiên của một định hướng nghiên cứu về một nền văn học toàn thế giới đã ra đời. Từ đó đến nay, rất nhiều nhà bác học lớn đã dành tâm huyết và trí lực cho một khoa học về văn học.

Trong vài thập kỷ gần đây, những cố gắng tìm kiếm các phương pháp tiếp cận đối tượng một cách khách quan hơn và khoa học hơn đã làm xuất hiện và phát triển một số định hướng mới trong khoa nghiên cứu văn học: loại hình học, thi pháp học và văn học so sánh. Trong từng định hướng như vậy, đã khẳng định được nhiều thành tựu, nhiều công trình có giá trị cổ điển.

Ở ta, việc nắm bắt và vận dụng những thành tựu mới đó từng thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu.

Cuốn sách này cũng là một cố gắng theo hướng đó, có tính đến những khiếm khuyết của một phương pháp tiếp cận đang còn phải được hoàn thiện dần.

Nhân dịp cuốn sách được xuất bản, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với hai người thầy học, giáo sư Trần Đình Hượu và viện sĩ I.X.Lixêvich, những người có ảnh hưởng không chỉ đối với những tư tưởng và phương pháp làm việc trong cuốn sách này, mà còn đối với cuộc đời khoa học của tác giả nói chung.

Tác giả cũng xin cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của Ban lãnh đạo và cán bộ Nhà xuất bản Giáo dục, đặc biệt là đồng chí Lê Ngọc Ý, người đã chăm lo cho cuốn sách từ những phần bản thảo đầu tiên.

Các thầy cô giáo, các đồng nghiệp và các bạn sinh viên cũ của tôi! Xin coi cuốn sách này như sự đáp nghĩa đối với sự khích lệ và niềm hy vọng mà mọi người đã gửi gắm vào tôi - thiếu điều đó, chắc là kết quả cuối cùng sẽ kém hơn nhiều.

Tác giả