Đặc điểm kịch Vũ Như Tô của Nguyễn Huy Tưởng

Nguyễn Huy Tưởng (1912-1960) là nhà văn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông đã sống qua hai chế độ, là người hài hòa trong phẩm chất nghệ sĩ và ý thức công dân. Nhà văn đặc biệt có ý thức về vai trò nhà văn đối với đất nước, dân tộc. Nguyễn Huy Tưởng viết trong nhật ký “Phận sự một người tầm thường như tôi muốn tỏ lòng yêu nước chỉ có việc viết văn quốc ngữ thôi” (Nhật ký tập I, Đến với văn chương và Cách mạng - NXB Thanh niên - 2006).

Nguyễn Huy Tưởng cũng là nhà văn thống nhất về phong cách nghệ thuật. Ông chủ yếu sáng tác với đề tài lịch sử trên nhiều thể loại: Tiểu thuyết, kịch, ký, truyện phim, truyện lịch sử dành cho thiếu nhi. Nguyễn Huy Tưởng rất xứng đáng khi được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật đợt I năm 1996.

Nguyễn Huy Tưởng tham gia Cách mạng từ rất sớm, là một trong những thành viên đầu tiên của tổ chức Văn hóa Cứu quốc, ông được cử đi dự hội nghị Quốc dân đại hội ở Tân Trào. Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, Nguyễn Huy Tưởng được bầu vào Quốc hội khóa I. Trong vai trò lãnh đạo hội Văn nghệ Việt Nam, nhà văn đem hết tài năng và nhiệt tình xây dựng nền văn học mới đang còn rất non trẻ.

Nguyễn Huy Tưởng có nhiều đóng góp cho nền văn nghệ Cách mạng với những tác phẩm văn học có giá trị về nhiều mặt. Nhưng xét riêng về phương diện đổi mới và phát triển thể loại cho lịch sử văn học, thì nhất thiết phải nói tới tác phẩm kịch bản sân khấu trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng.

Trong các thể loại văn học thì kịch bản sân khấu có vai trò tích cực trong việc tiếp cận đời sống với các vấn đề mang tính thời sự. Ở Việt Nam, thể loại kịch được hình thành hơi muộn. Trong 20 năm đầu của thế kỷ XX, kịch Việt Nam mới xuất hiện do ảnh hưởng từ sự giao lưu văn hóa Đông-Tây. Trong văn học gia đoạn 1930-1945 có nhiều nhà văn viết kịch nhưng nổi bật hơn cả là Nguyễn Huy Tưởng và vở bi kịch mang tính kinh điển của sân khấu Việt Nam là Vũ Như Tô. Nhà nghiên cứu sân khấu Tất Thắng đã nhận xét “Với Vũ Như Tô, Nguyễn Huy Tưởng đã thể hiện rõ sự khắc khoải nghệ thuật nhằm thúc đẩy, nâng cao, và phát triển nghệ thuật. Và đẩy là tầm của người có cốt cách văn hóa, có tầm nhìn nhạy cảm, và có cả sự dũng cảm” (Sự đổi mới của kịch Việt Nam thế kỷ XX nhìn từ góc độ thể loại - Tất Thắng).

Bản chất tâm hồn yêu nước của người thanh niên trí thức, là nguyên nhân sâu xa để Nguyễn Huy Tưởng tìm đến sự kết nối giữa văn chương và lịch sử. Bởi nhà văn có một “tâm hồn luôn hướng về cái huy hoàng tốt đẹp; cộng với một lòng sùng bái những anh hùng trong lịch sử; một tinh thần nhân đạo chủ nghĩa mang màu sắc tiểu tư sản; một giấc mộng văn chương” (Phạn Cự Đệ - Hà Minh Đức).

Thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Huy Tưởng là nhà văn lãng mạn tích cực. Các sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng giai đoạn này chủ yếu khai thác đề tài lịch sử nhằm gửi gắm tấm lòng yêu nước thiết tha, khích lệ lòng tự hào dân tộc. “Trong số các tác giả trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Huy Tưởng là người có thế giới quan tiến bộ nhất và đã cố gắng khai thác đề tài lịch sử một cách nghiêm túc và sáng tạo” (Phan Cự Đệ - Hà Minh Đức). Các nhà nghiên cứu đều thông nhất quan điểm là con người Nguyễn Huy Tưởng và văn chương của ông đều thống nhất trên tư tưởng yêu nước. Nguyễn Huy Tưởng đã tiếp thu trọn vẹn chất bi tráng trong đề tài lịch sử và gửi gắm tâm trạng người nghệ sĩ qua các tác phẩm về đề tài lịch sử.

Về phong cách nghệ thuật, Nguyễn Huy Tưởng có những đóng góp cho nên văn học cách mạng với những đặc sắc riêng, đó là tính nghiêm túc, lành mạnh, trong sáng. Cốt truyện chủ yếu dựa trên sự thật lịch sử, ít bị tô vẽ. Trong nhiều lĩnh vực của văn xuôi và kịch nói, Nguyễn Huy Tưởng có được khá nhiều trang viết mang phong cách trang nghiêm, dào dạt khí thế cách mạng, thấm nhuần chất anh hùng ca của thời đại.

Có thể dễ nhận thấy là Nguyễn Huy Tưởng ưa dùng thể loại tiểu thuyết lớn và kịch dài, phải chăng mới có đủ sức chứa? Chúng ta dễ dàng tìm thấy câu trả lời trong ý kiến của Trần Đình Nam và Phương Chi: "Hồi ấy, các nhà tiểu thuyết lịch sử thường chỉ là các truyện tình sướt mướt, những chàng và nàng, những hiệp khách hảo hán. Cho nên tiếng nói của ông là tiếng nói mới mẻ, đầy tinh thần dân tộc". Đặt tác phẩm trong mối quan hệ với con người nhà văn, ta thấy rõ nét phong cách nghệ thuật của Nguyễn Huy Tưởng: “Rộng lượng, độ lượng nên bao giờ ông cũng nhìn con người, sự vật ở mặt tốt của nó. Ông thiên về ca ngợi, thiên về cái hùng tráng, huy hoàng, thiên về cái cao cả”.

...