Cổ văn Trung Quốc

Khoảng mươi năm sau, khi làm bầm đọc bộ Cổ văn quan chỉ, tôi thường thấy thấp thoáng hiện trên trang giấy hình ảnh ngôi mộ cụ nghề giữa cánh đồng bát ngát đó: dường như văng vằng có cả tiếng sáo diều và thoang thoảng có cả hương lúa cây nữa.

Và tôi có cảm tưởng rằng nắm xương dưới mồ kia với những danh thơm trong sách này tất cùng chung một tâm sự, một hoài bão. Đều là những bậc thông minh, tài đức siêu quần, mà đều bất đắc chí và đều coi phú quí như phù văn, trong khí tiết hơn sinh mạng; chỉ khác, người thì giải bày tâm sự trên giấy, kẻ thì không; nhưng đã là chung một tâm sự thì người giải bày chẳng phải chỉ giải bày riêng cho mình mà kẻ không giải bày cũng như đã giải bày rồi vậy. Cho nên tập cô văn này chẳng phải chỉ là tiếng kêu của riêng dăm ba chục nhà mà còn là tiếng kêu của cả một thời cổ dài mấy nghìn năm nữa, của cả thời đại chúng ta và những thời đại sẽ lợi nữa. Nếu không phải vậy thì tại sao sinh sau có nhân mà dọc văn cô nhân ta cũng thấy muốn gào lên. với cổ nhân, nhỏ lụy với cổ nhân

Tuy nhiên tâm sự tuy chung mà tâm hồn thì xưa và nay dường như có hơi khác. Thời nay chắc vẫn còn những vị như Khuất Nguyên, Giả Nghị, như Đào Tiêm, Phương Hiếu Như….., lẽ nào lại không ? Vậy mà mỗi khi muốn có cái cảm giác nhẹ nhàng như người mới tắm dưới suối lên rồi đứng hóng gió trên ngọn đồi thì chúng tôi cứ phải lật bộ cổ vốn ra chứ không tìm được trong một tác phẩm hiện đại nào cả. Thật là công hiệu, chi đọc mươi hàng chúng tôi đã được thở cái không khí của cổ nhân. Đó là cái lợi lớn nhất của Cổ văn đối với chúng tôi.

Còn như cái lợi về luyện văn, nghị luận thì chặt chẽ mà đột ngột, tự sự thì giản lược mà linh hoạt, miêu tả thì tài hoa mà gợi hình, lời văn thì hàm súc và cảm động vì luôn luôn thành thực; cái lợi đó chúng tôi khỏi phải bàn tới, mà chắc Cô nhân cũng chẳng muốn cho chúng ta bàn tới.

Sài Gòn, ngày 15-5-1965

NGUYỄN HIẾN LÊ