Xứ đàng trong - lịch sử kinh tế - xã hội Việt Nam thế kỷ 17 -18

Chúng tôi xin chân thành giới thiệu với độc giả Việt Nam Xứ đàng trong - Lịch sử kinh tế - xã hội Việt Nam thế kỷ thứ 17 và 18, luận án tiến sĩ tại Đại học Quốc gia Australia, có sửa chữa để xuất bản, của Li Tana. Bản tiếng Anh của luận án Nguyễn Cochinchina, Southern Vietnam in Seventeenth and Eighteenth Centuries, được xuất bản tại Hoa Kỳ năm 1998 bởi Cornell Southeast Asia Program.

Tác giả là một nhà Việt Nam học khá quen thuộc trong giới nghiên cứu về Việt Nam, trong cũng như ngoài nước. Để thực hiện các công trình nghiên cứu của mình, tác giả đã lui tới Việt Nam nhiều lần, tham khảo các nguồn tư liệu tại Hà Nội cũng như tại thành phố Hồ Chí Minh, tiếp xúc và trao đổi với các nhà khoa học, tham dự nhiều hội nghị khoa học về Việt Nam... Tác giả đã xuất bản nhiều công trình khoa học về lịch sử Việt Nam. Riêng công trình nghiên cứu về Đảng Trong này đã được nhiều nhà Việt Nam học nổi tiếng như Alexander Woodside, David Chandler, Anthony Reid.. đánh giá cao và coi như là một công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc.

Đế tài tác giả chọn để nghiên cứu trong công trình này là m ột đế tài khó vì liên quan tới m ột thời kỳ khá phức tạp trong lịch sừ Việt Nam: sự hình thành, phát triển và gán như diệt vong của một xứ Đàng Trong của họ Nguyễn, trên một vùng đất mới, trong những hoàn cành mới và với những vấn đê mới... Lãnh vực tác giả đê' cập tới và nhấn mạnh lại là lãnh vực kinh tế - xã hội, cho tới nay chưa được nhiểu tác giả bàn tới một cách sâu sắc. Trong lãnh vực này, công trình của Li Tana, nếu chưa giải quyết m ột cách thỏa đáng những vấn đê được nêu, thì ít ra cũng đã là m ột gợi ý rất phong phú cho công việc nghiên cứu kế tiếp. Chẳng hạn vấn đê' liên quan đến dân số của Đàng Trong vào các thế kỷ 17 và 18. Một vấn đế hấu như khòng thề giải quyết nổi nếu chỉ dựa vào những con số thống kê, những kết quà của các cuộc điếu tra dân số, vốn rất hiếm hoi trong tài liệu của Việt Nam, kể cả cùa nước ngoài. Tuy nhiên, tác giả đã phá vỡ được sự bế tắc này bằng cách dựa vào số các làng, kích thước các làng nói chung, các thông tin vé làng trong lịch sử Việt Nam. Đây có thể được coi là m ột đóng góp mới mẻ và quan trọng của tác già trong lành vực nghiên cứu vế dân số của Đàng Trong, hay của Việt Nam, trong quá khứ.

Hai thế kỷ 17 và 18 lại cũng là thời kỳ “mở rộng cửa” của Đàng Trong đối với nến ngoại thương mà theo tác giả là nến tảng của sự sống còn của Đàng Trong dưới quyển họ Nguyễn, “gẩn bốn lần yếu hơn họ Trịnh ở Đàng Ngoài về mọi m ặt”. Nói đến ngoại thương củng là nói đến sự hiện diện của tàu bè và thương gia người Nhật, người Trung Hoa... và những người châu Âu như Bổ Đào Nha, Anh, Pháp, Hà Lan... vi đây cũng là thời kỳ người châu Âu ổ ạt kéo nhau sang buôn bán và đặt căn cứ tại Đông Nam Á. Nghiên cứu vê' hai thế kỷ này của Đàng Trong không thê’ bỏ qua các nguổn tư liệu, trong thực tế rất phong phú và đa dạng, của những người thuộc nhiều quốc tịch khác nhau để lại. Công trình cho thấy tác giả đã khai thác được, bằng cách này hay cách khác, các nguồn tư liệu khác nhau này. Do đó, công trình nghiên cứu của tác giả đã cho chúng ta m ột cái nhìn tồng quát hơn và cũng có sức thuyết phục hơn vê các vấn đế được bàn đến. Đây cùng là một ưu điểm được các nhà phê bình nhìn nhận. Tiếp xúc được với các tư liệu gốc là một trong những điếu kiện tiên quyết dể một công trình sử học có được những đóng góp mới, hay ít ra không đi vào con đường đã bị cày nát dưới bánh xe những người đi trước.

Và cũng dể tránh lặp lại những gì người đi trước đã viết vé Đàng Trong, tác giả đã chọn nhấn m ạnh - mà không khuếch đại - những điểm khác biệt giữa Đàng Ngoài và Đàng Trong. Nhưng dưới ngòi bút của tác giả, những sự khác biệt này, ngay cả khi tác giả đặt tiêu để cho một chương trong công trình của m ình là “Cuộc sống ờ Đàng 'Dong: Hội nhập và sáng tạo”, đã không phá vỡ sự thống nhất của dân tộc Việt Nam mà trái lại đã làm cho sự thống nhất trở nên vô cùng phong phú và sống động, một sự thống nhất không đóng khung trong khuôn khổ nhung chấp nhận sáng tạo và đa dạng.

Là một nhà khoa học muốn giới thiệu với độc giả Việt Nam công trình khoa học của mình và qua đó góp phẩn vào việc tìm hiếu kho tàng phong phú của lịch si’< Việt N am . tnr giả hẳn không mong muốn gì hơn - nhất là khi tác giả lại là ngưừi nước ngoài - là tác phàm của m ình được độc già Việt Nam tiếp nhận như một công trình khoa học và nhận dược những trao đồi có tính khoa học về công trình của mình. Hiểu được mong m uốn trên đây của tác già, tôi xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc Việt Nam công trình mới này vế lịch sử kinh tế - xã hội của xứ Đàng Trong thế kỷ 17 và 18 để tham khảo.

Nguyễn Đình Đẩu