Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam

Con người là chủ thể của xã hội, con người làm nên lịch sử. Mỗi người đều hoạt động theo những mục đích riêng của mình, nhưng những hoạt động đó chịu sự chi phối của những quy luật phát triển chung của xã hội. Vì vậy, việc học tập và tìm hiểu lịch sử của một quốc gia, một dân tộc, không thể chỉ thấy những sự kiện trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau, mà còn phải hiểu những con người cụ thể đã góp phần làm nên lịch sử trong các điều kiện khác nhau với những kết quả khác nhau.

Dân tộc Việt Nam có lịch sử dựng nước và giữ nước lâu đời, có nền văn hoá vô cùng đặc sắc. Nền văn hoá đặc sắc đó là công lao tạo dựng của những con người Việt Nam, những nhân vật lịch sử cụ thể. Cũng như lịch sử loài người, lịch sử dân tộc Việt Nam đã trải qua những bước thăng trầm, những năm tháng độc lập, tự do vươn lên mạnh mẽ với những sự tích huy hoàng, nhưng cũng có những năm tháng suy thoái, loạn li, chìm đắm trong cảnh nước mất, nhà tan. Chính vì vậy, những nhân vật được trang trọng ghi tên vào sử sách phần lớn là những người đã góp phần tích cực vào công cuộc đấu tranh giữ vững độc lập dân tộc, đưa đất nước tiến lên, được nhân dân quý trọng, đời đời tôn kính. Nhưng bên cạnh họ, còn có những kẻ yếu hèn, khi vận mệnh Tổ quốc lâm nguy đã sẵn sàng bắt tay với giặc, bị nhân dân căm thù, lên án. Do đó, một yêu cầu lớn để ra cho việc tìm hiểu, học tập lịch sử dân tộc là không phải chỉ hiểu biết về các nhân vật tích cực, chính diện, mà còn cả về các nhân vật tiêu cực, phản diện, để trên cơ sở đó hiểu được các đặc điểm phát triển phong phú, phức tạp của lịch sử dân tộc, rút ra được những nhận xét đánh giá, những kinh nghiệm và bài học lịch sử cần thiết.

Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam đã được biên soạn nhằm mục tiêu phục vụ người đọc, người học lịch sử dân tộc theo tinh thần đó.

1. Nguyên tắc biên soạn :

Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam chỉ giới thiệu một số lượng nhân vật theo đúng tiêu chuẩn lựa chọn và tinh thần biên soạn như đã được xác định, và chỉ giới hạn vào việc giới thiệu những nhân vật đã mất, còn những nhân vật đang hoạt động chưa đưa vào sách này.

Đối với mỗi nhân vật, trong điều kiện có thể, đều được xác định thời điểm hoạt động từ năm sinh đến năm mất ; trong trường hợp có năm còn tồn nghi thì để dấu chấm hỏi (?) ; cũng có trường hợp không có khả năng xác định được năm sinh và năm mất thì để trống.

Sách không trình bày đầy đủ tiểu sử, mà chỉ nêu lên những hoạt động chính để giúp người sử dụng nắm nhanh mà chắc cuộc đời và tính cách của nhân vật. Mỗi nhân vật được trình bày dựa chủ yếu vào vị trí và vai trò của con người đó trong lịch sử, đôi khi còn tuỳ thuộc vào nguồn tư liệu có nhiều hay ít.

2. Cách tra cứu

- Các nhân vật được sắp xếp theo tên và theo thứ tự chữ cái a, b, c

Ví dụ :

Nguyễn Hiền được xếp ở vần H (Hiền)

Phạm Phú Thứ được xếp ở vần T (Thứ)

Nguyễn Tri Phương được xếp ở vần P (Phương) Phạm Văn Nghị được xếp ở vẫn N (Nghị)

Trương Quyền được xếp ở vần Q (Quyền)

- Trường hợp trùng tên thì thứ tự trước sau theo họ Ví dụ : Kiều Công Hãn xếp trước Trần Nguyên Hãn.

- Trường hợp gọi theo hiệu thì xếp theo chữ đầu của hiệu

Ví dụ : Lê Thánh Tông, xếp ở vần T (Thánh) Xuân Diệu xếp theo vần X (Xuân)

- Một số nhân vật xuất hiện trong cùng một sự kiện có quan hệ gắn bó với nhau nhưng chỉ giữ vị trí thứ yếu thì giới thiệu ghép luôn với nhân vật chính.

Ví dụ : Nguyễn Lâm giới thiệu cùng với Nguyễn Tri Phương Cả Trọng, Cả Dinh giới thiệu cùng với Hoàng Hoa Thám Cũng có trường hợp vì có ít tư liệu nên được xếp chung với nhân vật có nhiều tư liệu hơn.

Ví dụ : Dã Tượng giới thiệu cùng với Yết Kiêu Hoàng Chân giới thiệu cùng với Chiêu Văn.

Mặc dù tập thể biên soạn đã có nhiều cố gắng, nhưng, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam không thể tránh khỏi thiếu sót, hạn chế nhất định. Rất mong được sự góp ý xây dựng của bạn đọc gần xa, trong và ngoài trường học.

Hà Nội, tháng 7–1999

CÁC TÁC GIẢ