Những mảnh đời được ban tặng Chiến dịch không vận trẻ em Việt Nam 1975

“Tôi bị Việt Nam cuốn hút ngay từ lần đầu đặt chân đến đây năm 1990. Vào thời điểm đó, tôi hầu như chưa biết gì về đất nước này, ngoài việc nước Mỹ của tôi đã từng phát động một cuộc chiến tồi tệ tại đây. Cái cảm giác chuộc lỗi cứ thôi thúc tôi. Khi đến Việt Nam, tôi nhanh chóng bị ấn tượng bởi nền văn hóa và lịch sử lâu đời của đất nước này. Tôi bắt đầu viết về điều đó.” Dana Sachs - một nhà văn, nhà báo tự do, nhà biên tập và nghiên cứu lịch sử, là một người rất đam mê viết các đề tài về Việt Nam đã trả lời như vậy trên Dân Việt (3.7.2010) ngay sau khi ra mắt cuốn sách thứ ba về Việt Nam của mình.

Chiến tranh là những gì tồi tệ nhất: Chết chóc, tàn phá, chia ly, đau đớn và vô số những bi ai khác... Viết về chiến tranh, về hậu quả của chiến tranh thì rất nhiều. Những hy sinh mất mát, những hậu quả khủng khiếp, những chiến thắng, những thiên anh hùng ca, những bài học về quân sự, chiến lược chiến thuật, cho đến nỗi lòng đau đớn của người vợ mất chồng, người con mất cha, mất mẹ, tiếng nấc nghẹn ngào của những đôi lứa uyên ương... Nhưng còn có một khía cạnh nữa của cuộc chiến mà không có nhiều, nếu không muốn nói là có rất ít tác giả đề cập, hoặc là đề cập nhưng chưa thực sự đầy đủ và thấu đáo. Đó là trẻ em. Dù rằng trong các bản báo cáo hoặc tường thuật, không mấy khi người ta không nói đến những chữ như có bao nhiêu người già, bao nhiêu trẻ em hoặc phụ nữ - những đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong chiến tranh, bị ảnh hưởng thương vong, nhưng đó thường chỉ là những con số đơn thuần hoặc những cảm xúc thương đau đã trở nên quá “quen thuộc”.

Có những người tạo ra chiến tranh, và có những người nguyện dấn thân vào công việc hàn gắn vết thương chiến tranh. Những người ấy là ai, họ làm điều đó vì cái gì? Tại sao họ lại làm vậy, và họ làm điều đó như thế nào?

Không dám nói là sâu sắc và toàn diện nhất, song cũng có thể khẳng định rằng Dana Sachs đã làm được điều này theo cách của mình, với cả tấm lòng đáng trân trọng. Là tác giả có nhiều duyên nợ và gắn bó với Việt Nam, nữ nhà văn Mỹ đã bỏ ra nhiều thời gian để tìm hiểu về sự thật Chiến dịch Không vận trẻ em Việt Nam - Operation Babylift năm 1975, và vấn đề cho trẻ đi làm con nuôi. Tường thuật lại một cách khách quan, hé mở sự thật những sự kiện hồi đó, số phận của đám trẻ ấy ở nước Mỹ sau này là điều Những mảnh đời được ban tặng khảo sát và tái hiện.

Cho trẻ đi làm con nuôi ở nước ngoài để trẻ có được cuộc sống vật chất, cơ hội học tập, chăm sóc y tế đảm bảo hay là để trẻ ở lại quê hương, đất nước của chúng, nơi chúng có được môi trường sống thân thuộc với những quan hệ tình cảm sẵn có tuy những điều kiện cho cuộc sống có thể không tốt bằng? Lựa chọn nào tốt hơn?

Và, trẻ cần một “mái nhà đẹp” hay một “gia đình ấm” hơn? Nếu như vậy, việc đưa trẻ đi khỏi quê hương mình từ khi còn rất nhỏ, có là sự giúp đỡ thực sự tốt, để rồi những đứa trẻ lớn lên nhận thức về sự thiếu hụt khi được nuôi dưỡng ở nơi không phải là đất mẹ, trong một xã hội ít người giống mình, mãi trăn trở một câu hỏi, tôi là ai, tôi từ đâu tới?

Trên quan điểm của một nhà văn, nhà báo với tính khách quan cao, đặc biệt thái độ không bằng lòng với những gì sáo rỗng, thiên về cảm tính, Dana Sachs đã bỏ ra nhiều năm trời lăn lộn khắp các thư viện, các trung tâm lưu trữ, thực hiện vô số những cuộc tiếp xúc, phỏng vấn các nhân chứng cả bên Mỹ và bên Việt Nam, để tìm câu trả lời thỏa đáng cho hai câu hỏi trên, đã mang đến và bổ sung vào nguồn hiểu biết về chiến tranh của độc giả những mảnh ghép tinh tế và sâu sắc của khía cạnh ít được nhắc đến nhất này của chiến tranh thông qua hai câu chuyện chính liên quan và xoay quanh hai đứa trẻ cụ thể. Bạn đọc sẽ thêm một lần chùng lòng lại trước những câu chuyện đặc biệt này và không khỏi không đặt ra nhiều câu hỏi khác nữa, về chiến tranh và con người.