Góp phần tìm hiểu một số vấn đề Lịch sử Cận Đại Việt Nam

Thật sự là một vui mừng lớn đối với tôi khi được giới thiệu công trình "Góp phần tìm hiểu một số vấn đề lịch sử cận đại Việt Nam" của PGS Nguyễn Văn Kiệm, một bạn đồng nghiệp trong ngành Đại học, lại cũng chuyên nghiên cứu lịch sử cận đại Việt Nam như tội từ nhiều năm nay. Điều đầu tiên có thể khẳng định là với công trình này. PGS Nguyễn Văn Kiệm đã tổng kết quá trình nghiên cứu khoa học phục vụ công tác giảng dạy của mình một cách xuất sắc. Với công trình dày dặn của mình (hơn 600 trang), ông đã mạnh dạn đi vào một số vấn đề lớn của lịch sử cận đại Việt Nam cho tới nay vẫn đòi hỏi được trao đổi, tranh luận để đi tới một sự nhận định, đánh giá thống nhất.

Vấn đề thứ nhất là sự du nhập đạo Thiên Chúa vào Việt Nam. Gắn liền với vấn đề này là bối cảnh lịch sử của sự truyền giáo trên thế giới - trong đó có sự truyền giáo ở Việt Nam các thế kỷ từ XVI đến XIX - với vai trò của Giáo hội Thiên Chúa trong cuộc xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp nửa sau thế kỷ XIX; về những đóng góp của Công giáo vào nền văn hóa Việt Nam với việc đánh giá vai trò Giáo sĩ Alexandre de Rhodes trong việc tìm ra chữ Quốc ngữ.

Vấn đề thứ hai là tìm hiểu và đánh giá tập đoàn phong kiến Nguyễn trên nhiều phương diện: chính sách tôn giáo của nhà Nguyễn nửa đầu thế kỷ XIX; thái độ của các vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức đối với đạo Thiên Chúa; nhà nước phong kiến Việt Nam với cuộc kháng chiến chống Pháp từ sau hiệp ước 1884.

Vấn đề thứ ba là tổ cáo, làm rõ các thủ đoạn bóc lột đối với nông dân của thực dân Pháp và phong kiến Việt Nam từ những năm cuối thế kỷ XIX.

Vấn đề thứ tư về phong trào yêu nước và cách mạng cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, từ khởi nghĩa Yên Thế, Đông Kinh nghĩa thục, những hoạt động của Phan Chu Trinh ở Pháp trong những năm 1911 - 1925 đến các hội kín Nam Kỳ và khởi nghĩa Yên Bái với Việt Nam Quốc dân đảng.

Qua bốn phần trên, người đọc vô cùng thích thú được thấy tác giả Nguyễn Văn Kiệm - trên cơ sở nhiêu tự liệu quý khai thác từ các nguồn của Pháp - đã có thể bổ sung, đính chính một số sự kiện và phát biểu một số ý kiến đánh giá trên tinh thần trao đổi khoa học với các bạn đồng nghiệp. Trong công việc này, tác giả đã khá thành công trong việc dùng vũ khí của địch, lấy "gậy ông đập lưng ông" . tức là dẫn ngay những lời nói, việc làm, thủ đoạn của các giáo sĩ, thương nhân, nhà chính trị thời đó . để chứng minh các lập luận, ý kiến của mình. Tất nhiên cũng còn những lập luận, ý kiến vẫn cần được tiếp tục trao đổi, nhưng phải ghi nhận thái độ khoa học, tinh thần đổi mới trong nghiên cứu của tác giả.

Phần V cuốn sách giới thiệu một số tư liệu quý hiếm về nước Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX dưới con mắt của người nước ngoài. Đây là các ghi chép và các thư từ của các giáo sĩ Pháp về tình hình giao thương giữa Việt Nam và một số nước láng giềng, với các nước phương Tây trong những năm 30 của thế kỷ XVIII; về Y học Việt Nam; về chính trị, lịch sử, văn hóa xứ Đàng Ngoài; về tín ngưỡng của người Việt Nam ở thế kỷ XIX; về nạn lụt, đói và tình trạng khốn cùng của nông dân Bắc Kỳ trong năm 1857; về tình hình 7 tỉnh miền Tây Đàng Ngoài giữa thế kỷ XIX; về tính cách của người dân Đàng Ngoài ở thế kỷ XIX; về lễ tang vua Thiệu Trị.

Nội dung khá phong phú như trên giới thiệu lại được thể hiện bằng một văn phong sáng rõ, với một cách lập luận chặt chẽ, đã tạo nên giá trị của "Góp phần tìm hiểu một số vấn đề lịch sử cận đại Việt Nam". Không còn nghi ngờ gì nữa, sách sẽ được nhiệt tình đón nhận khi tới tay bạn đọc đông đảo trong và ngoài nước.

Hà Nội, Trung thu 2003

GS ĐINH XUÂN LÂM

(Phó Chủ tịch Hội KHLSVN)