Truyện Ba Giai, Tú Xuất là loại truyện cười rất phổ biến ở nước ta từ cuối thế kỷ XIX, sang đầu thế kỷ XX. Có lẽ ít có loại truyện cười được sớm công bố như loại này, giới thiệu bằng văn Quốc ngữ, lại do một nhà bác học như Trương Vĩnh Ký tiến hành. Rồi một số thơ ca - được xem là của Nguyễn Văn Giai (Ba Giai) lại góp phần vào việc phát động cả một dòng ca chính khí, làm vinh dụ cho văn chương và tư tưởng thời đại lúc bấy giò. Riêng những điểm ấy đòi hỏi chúng ta phải khẳng định về Ba Giai, Tú Xuất trong lịch trình văn hoá.
Ba Giai, Tú Xuất còn là một kho truyện trào phùng, làm chấn động dư luận đương thời. Có một số truyện đã đi quá mức, làm cho ta phải bản khoăn. Chúng tôi đã có dịp phân tích và giải đáp vấn đề này (xem bài Đọc truyện Ba Giai, Tú Xuất như thế nào trong bộ Kho tàng truyện cười Việt Nam (xuất bản năm 1944 và năm 2006 tái bản).
Vậy là ở cả hai phạm vi văn học sử, phạm vi xã hội học, truyện Ba Giai, Tú Xuất đều có vấn để chưa giải đáp được rõ ràng. Những tác phẩm, máu chuyện được xem là của hai ông. vẫn tiếp tục được tái bản nhiều lần, và bạn đọc ở nhiều thế hệ vẫn không từ chối thưởng thức. Và có cả vẫn để xem lại quyền tác giả nữa. Con gái của ông Nguyễn Nam Thông đã yêu cầu với tôi được đặt lại vẫn đề này. Quả là phức tạp.
Trước tình hình như thế, lần này ta lại được đọc thêm công trình mới (sưu tầm và thanh lọc) của ông Vũ Văn Luân. Soạn giả có một đóng góp mới là tìm được gia phả của Nguyễn Văn Giai để cung cấp những tư liệu chính xác. Có những vấn đề vẫn phải gác lại như vấn đề tác giả Chính khí ca, Hà thành thất thủ ăn và những bài thơ trào phúng. Nhưng dù sao thì cũng là một phát hiện để việc nghiên cứu có thêm thông tin liên hệ. Tôi nghĩ đó là điều cần thiết. nên rất vui lòng giới thiệu cuốn sách này với bạn đọc.
GS. VŨ NGỌC KHÁNH