Hôn nhân và gia đình của dân tộc Raglai ở Khánh Hoà

Raglai là một tộc người thuộc nhóm ngữ hệ Nam Đảo ở Việt Nam (bao gồm các dân tộc Chăm, Ê-đê, Raglai, Chu-ru, Gia-rai). Theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009 của Tổng cục Thống kê, dân tộc Raglai có dân số khoảng 122.245 người, đứng thứ 19 trong tổng số 54 dân tộc anh em trên đất nước Việt Nam. Địa bàn cư trú chủ yếu của họ là các vùng miền núi có độ cao khoảng 500m thuộc hai tỉnh Ninh Thuận và Khánh Hòa. Ngoài ra, còn một số ít cư trú lẻ tẻ tại một số địa phương của tỉnh Lâm Đồng. Dân tộc Raglai sinh sống tập trung nhất ở tỉnh Ninh Thuận và Khánh Hòa. Năm 2009, tỉnh Ninh Thuận có 58.911 người, tỉnh Khánh Hòa có 45.915 người và tỉnh Lâm Đồng có 1.517 người... Mặc dù có nhiều ý kiến khác nhau về lịch sử người Raglai, nhưng có một điều chắc chắn không ai phủ nhận là tộc người này đã cư trú lâu đời trên vùng núi phía nam và đông nam dãy Trường Sơn - Tây Nguyên.

Do địa bàn cư trú của người Raglai là những vùng núi cao hiểm trở, giao thông đi lại từ trước tới nay gặp nhiều khó khăn, cho nên các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội Raglai chưa được nghiên cứu nhiều so với các tộc người khác trong cùng nhóm ngữ hệ. Nhiều vấn đề khoa học về tộc người Raglai chưa được làm sáng tỏ một cách hoàn toàn thuyết phục, nhất là về lịch sử, nguồn gốc và quan hệ tộc người...

Tại tỉnh Khánh Hòa, người Raglai sống tập trung chủ yếu ở các huyện Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, một số xã thuộc huyện Cam Lâm, Diên Khánh, thị xã Ninh Hòa và thành phố Cam Ranh. Tính đến tháng 1-2015, người Raglai ở Khánh Hòa có tổng cộng 51.300 người, chiếm 4,2% dân số toàn tỉnh và 77,4% tổng số người dân tộc thiểu số tại đây. Là một dân tộc chiếm ưu thế về số lượng trong cơ cấu dân cư miền núi, lại có khả năng ảnh hưởng nhiều mặt đối với các tộc người xung quanh, người Raglai luôn được xác định là đối tượng trọng tâm của các chính sách lớn liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội ở miền núi tỉnh Khánh Hòa.

Hiện nay, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, đời sống vật chất của tộc người Raglai nhìn chung có tiến bộ hơn nhiều so với quá khứ. Song, đa số hộ vẫn còn là hộ nghèo, điều kiện sản xuất khó khăn, trình độ dân trí và kiến thức về kỹ thuật sản xuất còn thấp do vẫn chủ yếu sống dựa vào làm rẫy và làm thuê. Nhiều hộ chưa chuyên tâm đầu tư sản xuất lâu dài, kinh tế tự cấp, tự túc còn tồn tại ở một bộ phận cư trú ở vùng sâu, vùng xa...

Trong nhiều năm gần đây, việc thực hiện Luật Hôn nhân và Gia đình ở người Raglai đã đạt được thành tựu lớn, tuy vậy, các hiện tượng tiêu cực như tảo hôn, hôn nhân cưỡng ép, hôn nhân cận huyết, bất bình đẳng giới, bạo lực gia đình... đang tồn tại ở những mức độ khác nhau. Đặc biệt, tảo hôn vốn là những hiện tượng cũ trong xã hội Raglai, nay vẫn tiếp tục duy trì và thậm chí không có dấu hiệu thuyên giảm ở một số địa phương. Theo Kết quả điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 dân tộc thiểu số năm 2015 của Ủy ban Dân tộc, tỷ lệ tảo hôn của tộc người Raglai lên đến 38,3%, tỷ lệ hôn nhân cận huyết là 3,8% - thuộc loại cao so với nhiều tộc người khác trên cả nước. Đối với cộng đồng người Raglai ở Khánh Hòa, những hiện tượng này đã được phản ánh khá nhiều qua các phương tiện thông tin đại chúng, kéo theo sự lo ngại cao độ về nguy cơ suy giảm thể chất giống nòi, cản trở việc thực hiện những mục tiêu của công tác nâng cao chất lượng dân số. Ngoài ra, do ảnh hưởng một phần của phong tục, tập quán, các mục tiêu cơ bản khác của công tác thực hiện Luật Hôn nhân và Gia đình liên quan đến vấn đề đăng ký kết hôn, thừa kế, ly hôn... trên thực tế vẫn chưa đạt được hiệu quả cao như mong đợi, ảnh hưởng không nhỏ đến quyền lợi chính đáng của các bên liên quan. Đây đều là những hạn chế lớn cho việc đảm bảo thực thi pháp luật ở cộng đồng tộc người này.

Có thể khẳng định rằng, trong bối cảnh mà các biện pháp tuyên truyền, nâng cao nhận thức đơn thuần là chưa đủ để xóa bỏ hoàn toàn những hiện tượng tiêu cực trong đời sống hôn nhân và gia đình của tộc người Raglai, các cấp chính quyền phải hướng tới tìm kiếm, thực thi những biện pháp đa dạng, đặc thù phù hợp với cảnh huống tộc người và địa phương. Để làm được việc này, cần phải có cơ sở nhìn nhận, đánh giá khoa học về các hiện tượng hôn nhân và gia đình đã, đang diễn ra trong các mối quan hệ đa chiều, từ đó xem xét các phương án giải quyết có tính khả thi về mặt thực tiễn.

Từ nhận thức kể trên, việc nghiên cứu hôn nhân và gia đình của dân tộc Raglai ở tỉnh Khánh Hòa hiện nay và đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy các yếu tố tích cực, đề xuất hướng khắc phục những hạn chế là một việc làm hết sức cần thiết. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu này cũng sẽ góp thêm tư liệu về lý luận và thực tiễn trong việc xây dựng nếp sống mới về hôn nhân và gia đình. Nghiên cứu hôn nhân và gia đình dân tộc Raglai còn cung cấp thêm nguồn tư liệu mới về tộc người này, đồng thời góp thêm cơ sở khoa học giúp các nhà quản lý hoạch định chính sách về dân số và kế hoạch hóa gia đình (KHHGĐ), xây dựng quy mô gia đình và văn hóa gia đình phù hợp với đặc điểm riêng của tộc người này.

Cuốn sách này là kết quả nghiên cứu của đề tài Hôn nhân và gia đình của dân tộc Raglai ở Khánh Hòa do UBND tỉnh Khánh Hòa đặt hàng, thực hiện từ cuối năm 2015 đến năm 2017. Sách được bố cục làm 5 chương, với sự tham gia của các tác giả như sau:

 Lời nói đầu: Nguyễn Ngọc Thanh

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, một số khái niệm và khái quát về người Raglai ở Khánh Hòa (Nguyễn Ngọc Thanh, Nguyễn Thanh Tùng)

Chương 2: Hôn nhân truyền thống và biến đổi (Nguyễn Ngọc Thanh, Nguyễn Thanh Tùng, Lục Mạnh Hùng)

Chương 3: Gia đình truyền thống và gia đình biến đổi (Nguyễn Ngọc Thanh, Lê Văn Hoa, Nguyễn Thanh Tùng)

Chương 4: Luật tục và việc thực hiện Luật Hôn nhân và Gia đình của dân tộc Raglai ở Khánh Hòa (Nguyễn Ngọc Thanh, Lê Văn Hoa, Nguyễn Thanh Tùng)

Chương 5: Các yếu tố tác động đến biến đồi, giải pháp bảo tồn, phát huy các giá trị tốt đẹp, hạn chế yếu tố tiêu cực, nâng cao chất lượng dân số trong hôn nhân và gia đình của dân tộc Raglai ở Khánh Hòa (Nguyễn Ngọc Thanh); Kết luận - kiến nghị: Nguyễn Ngọc Thanh.

Ngoài ra, cuốn sách còn có sự cộng tác của các nhà nghiên cứu Trương Văn Cường, Trần Kiêm Hoàng, Trần Vũ, Hoàng Thị Hỏi, Nguyễn Linh Hương, Hồ Sỹ Lập, Lê Thị Kim Oanh, Phạm Hà Xuyên. Nhân dịp công trình được xuất bản, chúng tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Khánh Hòa đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện công trình này. Xin cảm ơn cán bộ và nhân dân các huyện Khánh Sơn, Khánh Vĩnh và thành phố Cam Ranh đã cộng tác, giúp đỡ chúng tôi trong quá trình nghiên cứu điền dã tại địa phương và cung cấp nhiều tư liệu có giá trị khoa học. Cảm ơn tất cả các chuyên gia đồng nghiệp đã có những góp ý quý báu để công trình được hoàn thiện hơn. Mặc dù, có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn cuốn sách vẫn còn thiếu sót. Rất mong được bạn đọc lượng thứ và góp ý cho lần tái bản sau.

Chủ biên Nguyễn Ngọc Thanh